Δρ. Κων/νος Ν. Μπαγινέτας (Γεωπόνος – Αγροτικός Γεωγράφος)
Εισαγωγή στις έννοιες
Υπάρχουν σημαντικές ομοιότητες μεταξύ των εννοιών της οικολογικής ηθικής και της αειφορικής ηθικής. Και οι δύο επικεντρώνονται, ιδιαιτέρως, στην ηθική σχέση μεταξύ της ανθρωπότητας και των φυσικών συστημάτων. Και οι δύο θρηνούν την τρέλα της παρούσας μη βιώσιμης πορείας της ανθρωπότητας, η οποία περιλαμβάνει την εξάντληση των μη ανανεώσιμων πόρων του πλανήτη όπως τα ορυκτά, το νερό και τα μεταλλεύματα. Και οι δύο θρηνούν την αλόγιστη συγκομιδή των ανανεώσιμων πόρων όπως η αλιεία και τα δάση. Και οι δύο συμφωνούν ότι η παγκόσμια περιβαλλοντική ποιότητα υποβαθμίζεται από τις εκπομπές καυσαερίων, τα φυτοφάρμακα, τα πυρηνικά απόβλητα, τα αέρια του θερμοκηπίου, τους χλωροφθοράνθρακες και παρόμοιες άλλες ουσίες, οι οποίες προκαλούν τέτοιες περιβαλλοντικές απαντήσεις όπως η βιοτική εξασθένηση (δηλ. εξάλειψη ειδών), η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου, και η όξινη βροχή. Και οι δύο έννοιες ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τον εκθετικά αυξανόμενο ανθρώπινο πληθυσμό, για την αυξανόμενη κατά κεφαλήν ευημερία, όπως μετριέται από την κατανάλωση υλικών αγαθών, και για την αυξανόμενη ανισότητα στην κατά κεφαλή διανομή των πόρων του πλανήτη.
Η αειφορική ηθική είναι μια σύνθεση της οικονομικής ηθικής και της οικολογικής ηθικής. Και οι δύο έννοιες είναι απαραίτητες για την αειφορία. Αναμφισβήτητα, η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ της οικολογικής ηθικής και της αειφορικής ηθικής είναι ότι η τελευταία προβλέπει ότι ο Homo sapiens θα συνεχίσει να υπάρχει στον πλανήτη στο διηνεκές. Δεδομένου ότι τα είδη έρχονται και παρέρχονται κατά τη διάρκεια της εξελικτικής διαδικασίας, κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η επ’ άπειρον ύπαρξη των ανθρώπων μπορεί να μην έχει μια ηθική βάση. Μια σχετική διαφορά είναι ότι η οικολογική ηθική είναι οικο-κεντρική ενώ η αειφορική ηθική τόσο ανθρωπο-κεντρική όσο και οικο-κεντρική. Η αειφορική ηθική είναι υπερασπίσιμη εάν κάποιος υποθέσει ότι η ανθρωπότητα και τα φυσικά οικοσυστήματα εξελίσσονται με έναν αμοιβαία ευεργετικό τρόπο. Η έννοια δεν είναι ηθικά υπερασπίσιμη εάν κάποιος υποθέσει ότι η βιώσιμη χρήση του πλανήτη έχει σαν πρωταρχικό στόχο την εκμετάλλευση των φυσικών οικοσυστημάτων έτσι ώστε να είναι πάντα ευεργετικά (στο βέλτιστο βαθμό) για την ανθρωπότητα, ακόμα κι αν αυτός ο χειρισμός εξασθενίζει την ακεραιότητα των φυσικών οικοσυστημάτων και υπονομεύει τις φυσικές διαδικασίες διαδοχής και αντικατάστασης των ειδών κατά τη διάρκεια του εξελικτικού χρόνου. Ένα κεντρικό ζήτημα είναι πώς η ανθρωπότητα εξετάζει τις καταστάσεις κατά τις οποίες οι άνθρωποι έχουν υπερβεί την φέρουσα ικανότητα ενός συστήματος. Εάν η ανθρωπότητα προσπαθήσει να αποφύγει το φυσικό νόμο διευκολύνοντας μη αποδεκτές πρακτικές, όπως η εκθετική πληθυσμιακή αύξηση, η αειφορία θα καταλήξει να είναι ένα όραμα αλλά όχι μια πραγματικότητα.
Ένα συνακόλουθο κεντρικό ζήτημα είναι το πώς η ανθρωπότητα αναπτύσσει την δυνατότητα να αξιολογηθούν οι οικολογικοί κίνδυνοι με αρκετό χρόνο προειδοποίησης, για να ληφθούν προληπτικά μέτρα προκειμένου να αποτραπούν καταστροφικές εκβάσεις. Τα οικοσυστήματα είναι γνωστό ότι είναι μη γραμμικά, χαοτικά και σύνθετα, και ως αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης, πάσχουν από τις ίδιες προκλήσεις που παρατηρούνται στα καιρικά συστήματα, στη φυσιολογία του εγκεφάλου ή στην κβαντική μηχανική. Όπως έχει αναφερθεί «Η σχετικότητα απέβαλε τη Νευτώνια παραίσθηση του απόλυτου χώρου και χρόνου, η κβαντική θεωρία απέβαλε το Νευτώνειο όνειρο της ελεγχόμενης μετρήσιμης διαδικασίας και το χάος αποβάλλει τη φαντασία του Λαπλάς της αιτιοκρατικής προβλεψιμότητας». Ο βιολόγος Ε. Ο. Wilson (1998, 2002) προχωρεί ένα βήμα πιο πέρα: «Η βιολογία είναι περισσότερο σύνθετη από τη φυσική, και οι κοινωνικές επιστήμες-τέχνες ισοδύναμα πιο σύνθετες από τη βιολογία». Σε μια πρόσφατη παρουσίαση σχετικά με τις Πολιτικές Επιλογές για τον έλεγχο του CO2, ο Stephen Peck, ένας κορυφαίος Ατμοσφαιρικός Οικονομολόγος, άνοιξε τη συζήτησή του με την ερώτηση «Πόσοι από σας θεωρούν ότι πρέπει να αναλάβουμε αυστηρές οικονομικές θυσίες προκειμένου να ελέγξουμε τα αέρια του θερμοκηπίου;». Λίγοι στο ακροατήριο σήκωσαν τα χέρια τους. Αργότερα, ο ομιλητής θεώρησε ότι πρέπει επίσης να ερωτηθεί πόσοι θεωρούν ότι η λήψη καμίας δράσης (όπως συμβαίνει τώρα) είναι μια κατάλληλη απάντηση σε αυτό το πρόβλημα. Προφανώς, οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι κάτι πρέπει να γίνει. Η ερώτηση παραμένει σε ποιο βαθμό. Η αντίληψη και η επιστήμη του κινδύνου είναι μια εξαιρετική πρόκληση όταν οι αβεβαιότητες παραμένουν τόσο υψηλές και περίπλοκες. Το θέμα με την αειφορία είναι ότι η σημασία της υπερκαλύπτεται συχνά από την έλλειψη συναίνεσης σχετικά με το που αναφέρεται, ή χειρότερα, ακόμη και όπου η σαφήνεια επιτυγχάνεται, η συναίνεση λείπει στον καθορισμό συνόλων δεικτών για την επαλήθευση της επίτευξης ή όχι των στόχων. Η σημασία της Επιστήμης είναι ουσιαστική στην επιλογή σημείων ή δεικτών για την επίτευξη των στόχων, αλλά η ηθική είναι ουσιαστική για την καθιέρωση των στόχων.
Η μετάβαση από μη βιώσιμες σε βιώσιμες πρακτικές θα είναι βαθμιαία, αλλά πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσα σε ένα ηθικό πλαίσιο έτσι ώστε οι στόχοι να είναι σαφείς και παγκοσμίως εφαρμόσιμοι και οι παραβιάσεις της ηθικής να είναι παγκοσμίως καταδικαστέες. Όπως έχει αναφερθεί, η συζήτηση σχετικά με το εμπόριο έχει μετασχηματιστεί σε μια συζήτηση σχετικά με την παγκοσμιοποίηση. Εντούτοις, οι διαμαρτυρίες στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου δείχνουν ότι η παγκοσμιοποίηση προκαλεί αντιδράσεις, ειδικά όσον αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που συνδέονται με αυτή. Εντούτοις, η παγκοσμιοποίηση θα μπορούσε επίσης να είναι μια ευρεία πολιτιστική ολοκλήρωση, που, ιδανικά, θα μπορούσε να καθοδηγούνταν από την ηθική. Τέλος, πρέπει να έχουμε υπόψη ότι η φύση είναι βίαια, αγνώμων με τις ζωές των ατόμων και ικανή να εφαρμόσει πολύ σκληρές πρακτικές στην αντιμετώπιση ανωμαλιών που την επηρεάζουν. Εντούτοις η ανθρωπότητα προτείνει να επιτύχει τη διαρκή χρήση του πλανήτη ενώ θα διατηρεί μια αρμονική σχέση με φύση. Η αειφορική ηθική πρέπει να είναι η βάση για τη σύνθετη ηθική που είναι απαραίτητη για να καταστεί αυτή η υπόθεση εφικτή.
Γενικά, ο νόμος ερμηνεύεται ως οι νόμοι ενός είδους, του Homo sapiens, και συνήθως εκτελούνται από αντιπροσώπους ενός έθνους. Προτού να εμφανιστούν οι άνθρωποι στον πλανήτη, οι νόμοι της φύσης ήταν οι ανώτατοι. Η τεχνολογία και η δημιουργικότητα έδωσε στην ανθρωπότητα την παραίσθηση ότι είναι το μόνο είδος το οποίο απαλλάσσεται από τους νόμους της φύσης. Κάποια βραχυπρόθεσμα στοιχεία υποστηρίζουν αυτήν την άποψη, αλλά τα μακροπρόθεσμα στοιχεία όχι. Οι γρήγορες τεχνολογικές επιτεύξεις μπορούν προσωρινά να αναστείλουν μια κρίση, αλλά, αναπόφευκτα, οι απροσδόκητες παρενέργειες μπορούν να είναι χειρότερες από το αρχικό πρόβλημα.
Το πλαίσιο για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών κρίσεων υπάρχει ήδη. Το μόνο που χρειάζεται να κάνει κάποιος είναι να αντικαταστήσει τον όρο τρομοκρατία με τον όρο περιβαλλοντικά προβλήματα στο προεδρικό διάγγελμα του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Bush: «Αυτή η χώρα έχει πολλές προκλήσεις. Δεν θα αρνηθούμε, δεν θα αγνοήσουμε, δεν θα περάσουμε τα προβλήματά μας σε άλλα Κοινοβούλια, σε άλλους Προέδρους και σε άλλες γενιές. Θα τα αντιμετωπίσουμε με προσοχή, σαφήνεια και κουράγιο (Bush, 2003)». Οι αυξανόμενοι σύνδεσμοι στις πιθανές ανθρώπινες επιρροές στο ατμοσφαιρικό/ωκεάνιο πλέγμα μέσω των αερίων του θερμοκηπίου συζητούνται ευρέως σε κύρια επιστημονικά περιοδικά και Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Πώς μπορεί κάποιος να απορρίψει επιστημονικά αυτές τις ανησυχίες; Είναι σαφές ότι η βιώσιμη χρήση του πλανήτη θα πρέπει να είναι άλλο ένα τέτοιο παράδειγμα.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Bush G.W. (2003) Text: Bush’s 2003 state of the Union address. The Washington Post, 28 Jan. A-10.
Cairns J, Jr (2003). A preliminary declaration of sustainability ethics: making peace with the ultimate bioexecutioner. Ethics in science and Environmental Politics, pp 43-48.
Wilson E. O. (1998). Consilience: the unity of knowledge. Alfred A. Knopf, New York.
Wilson E.O. (2002). The future of life. Random House, New York.
Ιστοσελίδες για περισσότερες πληροφορίες: