Πρόσφατα δόθηκε στη δημοσιότητα για διαβούλευση το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα για την Προγραμματική Περίοδο 2014-2020. Στο κείμενο αυτό παρουσιάζονται:
α) η στρατηγική της Περιφέρειας για την επίτευξη της έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης, στα πλαίσια των οδηγιών της ΕΕ,
β) το όραμα και οι γενικοί στόχοι της Περιφέρειας,
γ) οι αναπτυξιακές ανάγκες και προτεραιότητες της Περιφέρειας και
δ) οι άξονες προτεραιότητας και οι κατευθυντήριες γραμμές για την εξειδίκευση σε πράξεις των παραπάνω προτεραιοτήτων.
Αναφορικά με τα τρία πρώτα σημεία ενδιαφέροντος αυτού του κειμένου διαβούλευσης, ας δούμε κάποια σημεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που μας αφορούν σαν πολίτες.
Η Στρατηγική του Επιχειρησιακού Προγράμματος της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας
Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την Περιφέρεια τόσο για την λήψη αποφάσεων όσο και για το σχεδιασμό της αναπτυξιακής πολιτικής στο σύνολο των τομέων ευθύνης της Περιφέρειας.
Η εστίαση των περιφερειακών στρατηγικών επιλογών
Η εστίαση της προσπάθειας σε στοχευμένες προτεραιότητες, είναι προϋπόθεση ανάπτυξης της περιφερειακής οικονομίας. Ο προσδιορισμός των προτεραιοτήτων που οδηγούν στην ανάσχεση των επιπτώσεων της κρίσης και αναδεικνύουν μια νέα παραγωγική νοοτροπία βάσει σύγχρονων ανταγωνιστικών υπηρεσιών και προϊόντων, είναι σύνθετη διαδικασία που απαιτεί μεγάλο χρονικό διάστημα αλλά και διορατικό προγραμματισμό. Απαιτείται η εστίαση των αναπτυξιακών πολιτικών της Περιφέρειας στα συγκριτικά πλεονεκτήματα και στους πυρήνες της περιφερειακής οικονομικής δραστηριότητας στους οποίους μπορεί να δομηθούν και να διατηρηθούν, σημαντικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, με όρους έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας, ποιότητας, συνεργιών, εξωστρέφειας. Ένα από τα σημαντικότερα ζητούμενα για την επόμενη περιφερειακή θητεία είναι η ανάδειξη και η θωράκιση των δυναμικών εστιών επιχειρηματικότητας που διαθέτει η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας.
Οι κλάδοι στους οποίους θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα και οι οποίοι αναμένεται να έχουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην περιφερειακή οικονομική μεγέθυνση είναι ο τουρισμός, η ενέργεια και το αγρο-διατροφικό σύστημα. Άλλοι τομείς με ανοδική πορεία, όπως οι υδατοκαλλιέργειες, η δημιουργική αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και η σύγχρονη ελληνική δημιουργία, η πληροφορική και οι επικοινωνίες, η διαχείριση των απορριμμάτων, το εμπόριο και οι υπηρεσίες εμπορευματικών μεταφορών θα πρέπει επίσης να επιδιωχθεί να συμμετάσχουν διακριτά στη μεγέθυνση.
Ένας τομέας με οριζόντια αλλά και “πολλαπλασιαστική” συνεισφορά είναι η έρευνα και η τεχνολογική ανάπτυξη που μπορεί να τροφοδοτεί με νέες γνώσεις και δεξιότητες όλους τους προηγούμενους τομείς, συνεισφέροντας δραστικά στην ανάπτυξη με τη διάσταση της καινοτομίας, ώστε να αυξάνουν συνεχώς την περιφερειακή ανταγωνιστικότητά τους, αλλά και να παράγουν νέες απ’ ευθείας εκμεταλλεύσιμες γνώσεις με διευρυμένη εμπορική αξία (π.χ. νέα υλικά με πολλαπλές εφαρμογές σε διάφορους παραδοσιακούς ή νέους παραγωγικούς κλάδους). Ομοίως, η εκπαίδευση και η διαρκής κατάρτιση αποτελούν εργαλεία μεταφοράς και διάχυσης γνώσεων και δεξιοτήτων, προσαρμογής στις απαιτήσεις του παγκόσμιου ανταγωνισμού και διαρκούς αναβάθμισης του ανθρώπινου δυναμικού. Στον τομέα της ενέργειας, η υλοποίηση δράσεων ενεργειακής αποδοτικότητας μεγάλης εμβέλειας θα συμβάλει στη μείωση του κόστους και στην ανάπτυξη κλάδων που σχετίζονται με τα υλικά και τις κατασκευές.
Τέλος, μια αποτελεσματική και αποδοτική περιφερειακή δημόσια διοίκηση, βασισμένη στις νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, θα στηρίξει σε σημαντικό βαθμό τη μετάβαση της περιφερειακής οικονομίας προς ένα νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα.
Στο πλαίσιο αυτό, η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδα θα πρέπει να προβεί σε συντονισμένη χρήση των πόρων σε τομείς στους οποίους η συμπληρωματικότητα των κεφαλαίων έχει καθοριστική σημασία για τη μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας των επενδύσεων: υγεία, παιδεία, επιχειρηματικότητα, τουρισμός, αστική ανάπτυξη, αειφορική ανάπτυξη του αγρο-διατροφικού συστήματος και μεταρρυθμίσεις της δημόσιας διοίκησης. Με την ίδια προσέγγιση η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας θα πρέπει να αξιοποιήσει και τις δυνατότητες συνεργιών με άλλα μέσα της ΕΕ, όπως η πρωτοβουλία «Ορίζοντας 2020», το πρόγραμμα «COSME» για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και τις ΜΜΕ, το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΤ), τα προγράμματα LIFE, «Erasmus για όλους» και το πρόγραμμα κοινωνικής αλλαγής και καινοτομίας.
Περιφερειακό Αναπτυξιακό Όραμα
Η αξιοποίηση των αναπτυξιακών πόρων των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (ΕΔΕΤ) για την περίοδο 2014-2020 θα συμβάλει, στο βαθμό που τους αναλογεί, σημαντικά στη μετάβαση σε ένα νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα το οποίο αποβλέπει στη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων στο περιφερειακό επίπεδο με περαιτέρω αναβάθμιση και δημιουργία νέων ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων.
Βασική επιδίωξη αποτελεί το να εξασφαλιστούν οι προϋποθέσεις για μια ευημερία που θα στηρίζεται στην ανταγωνιστικότητα, την καινοτομία και την εξωστρέφεια των επιχειρήσεων της Περιφέρειας, συμπεριλαμβανομένων αυτών του πρωτογενή τομέα, με βασική στόχευση τη δημιουργία και διατήρηση βιώσιμων θέσεων απασχόλησης, την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της αρχές της αειφόρου ανάπτυξης.
Πέραν των ανωτέρω πρέπει να σημειωθεί ότι βασικό στοιχείο της στρατηγικής του νέου Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος θα πρέπει να είναι και η χρονική κλιμάκωση των προτεραιοτήτων του καθώς και η όσο το δυνατόν εγκαιρότερη έναρξη των δράσεων/έργων του έτσι ώστε, σε συνδυασμό και με τη συνέχιση της υλοποίησης του ΕΣΠΑ το 2014 και 2015, να τονωθεί η οικονομική δραστηριότητα, όσο το δυνατόν περισσότερο, ήδη από τα πρώτα χρόνια της νέας περιφερειακής και προγραμματικής περιόδου.
Βασική περιφερειακή στρατηγική επιλογή θα πρέπει επίσης να αποτελεί η αντιμετώπιση του οξύτατου προβλήματος της ανεργίας και η άμβλυνση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης, η οποία οδηγεί όλο και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού κάτω από το όριο της φτώχειας.
Μια καθυστερημένη έναρξη των έργων/δράσεων του ΕΣΠΑ 2014-2020 θα πρέπει να αποφευχθεί με κάθε μέσο. Αντίθετα, θα πρέπει να επιτευχθεί μία ταχεία έναρξη της απορρόφησης, προκειμένου η χρηματοδότηση για τα έτη 2014 και 2015, μαζί με την τρέχουσα χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ 2007-2013, να διατηρήσει την ένταση της αναπτυξιακής δραστηριότητας σε ένα σταθερό επίπεδο.
Έρευνα και καινοτομία στον αγροτικό τομέα
Στον αγροτικό τομέα, θα πρέπει η καινοτομία να εξειδικευθεί σε συγκεκριμένες δράσεις και να συνδυασθεί με συμβουλές και κατάρτιση των τελικά ωφελούμενων. Ιδιαίτερη στόχευση θα πρέπει να δοθεί στις δυνατότητες προώθησης συνεργασιών (δίκτυα, πιλοτικά έργα, έργα ανάπτυξης νέων προϊόντων, πρακτικών, διεργασιών και τεχνολογιών, καινοτόμες αλυσίδες εφοδιασμού και τοπικές αγορές, καινοτόμες περιβαλλοντικές συνεργασίες, κοινωνική γεωργία κλπ.), με βάση τις ανάγκες και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του περιφερειακού αγροδιατροφικού συστήματος.
Ειδικότερα, όσον αφορά και στο περιβάλλον θα πρέπει να πραγματοποιηθεί αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και της καινοτομίας για τον μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, για την χρήση ΑΠΕ και συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας και ύδατος στις πρακτικές καλλιέργειας. Επιπλέον, κρίνεται απολύτως αναγκαία η παροχή συμβουλών, των εμπλεκομένων στη γεωργία, σε περιβαλλοντικά θέματα.
Ειδικές περιφερειακές χωρικές αναπτυξιακές ανάγκες
Το τελευταίο διάστημα, λόγω της οικονομικής κρίσης και της αύξησης της ανεργίας παρατηρείται τάση επιστροφής στην ύπαιθρο, κυρίως ανθρώπινου δυναμικού νέας ηλικίας και υψηλής κατάρτισης.
Ο αγροτικός τομέας επανακτά τη διαχρονική του σημασία και είναι αυτός που μπορεί να αξιοποιήσει εν δυνάμει συγκριτικά και ανταγωνιστικά περιφερειακά πλεονεκτήματα για να τροφοδοτήσει την ανάκαμψη και την ανάπτυξη. Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων απαιτείται προσέγγιση χωρικά διαφοροποιημένη, συμπληρωματική προς τις παρεμβάσεις της ΚΑΠ, στοχευμένη σε κατηγορίες προϊόντων και επιχειρήσεων και ολοκληρωμένη, συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών. Η αύξηση της προστιθέμενης αξίας, της βιωσιμότητας, της πολύ-λειτουργικότητας και της ανθεκτικότητας των αγροτικών περιοχών αναδεικνύει την ανάγκη για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, την προστασία των ευπαθών ομάδων (νέοι, γυναίκες, άτομα με αναπηρίες), την παραγωγή δημοσίων περιβαλλοντικών και πολιτιστικών αγαθών και τη διασύνδεση με τις αστικές περιοχές.
Η δυναμική και οι ευκαιρίες που απορρέουν από τις θαλάσσιες δραστηριότητες για τη συνολική οικονομία της Ελλάδας, έχει προφανή στρατηγική σημασία. Ειδικότερα, ο θαλάσσιος και παράκτιος τουρισμός, η αλιεία και η υδατοκαλλιέργεια, η αιολική ενέργεια, αποτελούν ήδη τομείς που συνεισφέρουν σημαντικά στην απασχόληση και την οικονομία της Περιφέρειας και της χώρας.
Ορεινές περιοχές
Στις ορεινές περιοχές παρατηρείται ένας δυϊσμός τάσεων όσον αφορά στην ανάπτυξή τους. Η μια συνίσταται στην εγκατάλειψη μεγάλων περιοχών ακόμα και ως περιοχών βιώσιμης κατοίκησης και οικονομικής δραστηριότητας. Η δεύτερη τάση συνδέεται με την ήπια τουριστική ανάπτυξη, την αναδυόμενη βιολογική γεωργία, την αντοχή ορισμένων παραδοσιακών προτύπων, κ.λπ.
Η ενδυνάμωση της δραστηριότητας στον αγρο-διατροφικό τομέα (και των συμπληρωματικών μεταποιητικών δραστηριοτήτων σχετικής κλίμακας), η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού (χειμερινός, ιαματικός, φυσιολατρικός, θρησκευτικός) και η εν γένει διαφοροποίηση της περιφερειακής οικονομικής βάσης μπορούν να συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη των περιοχών αυτών, στη διατήρηση της οικολογικής αξίας (όσον αφορά στα συστήματα παραγωγής, στη βιοποικιλότητα, στην παραγωγή τοπικών ποιοτικών προϊόντων), καθώς και στη συγκράτηση του τοπικού πληθυσμού. Επίσης, επιτακτικής ανάγκης είναι οι χωρικές παρεμβάσεις ολοκληρωμένου χαρακτήρα που μπορούν να συντελέσουν στην μείωση των ανισοτήτων και να ενδυναμώσουν αποτελεσματικά την τοπική κοινωνική συνοχή, τη συνεργασία και τους κοινωνικούς δεσμούς τόσο εντός της κοινότητας, όσο και σε σχέση με τις γειτονικές περιοχές.
Συμπέρασμα
Συμπερασματικά μπορεί να αναφερθεί ότι το σχέδιο κειμένου επί της Στρατηγικής, του Οράματος και των Αναπτυξιακών Αναγκών του Επιχειρησιακού Προγράμματος της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας της Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020 (κείμενο διαβούλευσης) αποτελεί ένα θετικό/αναπτυξιακό κείμενο που μπορεί, με κατάλληλες και έγκυρες εξειδικεύσεις, να αποτελέσει το πλάνο ανάπτυξης της Περιφέρειας.