Πρόσφατα δόθηκε στη δημοσιότητα για διαβούλευση το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα για την Προγραμματική Περίοδο 2014-2020. Στο κείμενο αυτό παρουσιάζονται:
α) η στρατηγική της Περιφέρειας για την επίτευξη της έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης, στα πλαίσια των οδηγιών της ΕΕ,
β) το όραμα και οι γενικοί στόχοι της Περιφέρειας,
γ) οι αναπτυξιακές ανάγκες και προτεραιότητες της Περιφέρειας και
δ) οι άξονες προτεραιότητας και οι κατευθυντήριες γραμμές για την εξειδίκευση σε πράξεις των παραπάνω προτεραιοτήτων.
Αναφορικά με το τέταρτο σημείο ενδιαφέροντος αυτού του κειμένου διαβούλευσης, ας δούμε κάποια σημεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που μας αφορούν σαν πολίτες.
Οι Άξονες Προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας
Σε περιφερειακό επίπεδο οι Άξονες Προτεραιότητας στοχεύουν στην βελτίωση της μελλοντικής προοπτικής ανάπτυξης της Περιφέρειας και στην αντιμετώπιση σημαντικών προκλήσεων που έχουν και εθνική διάσταση.
Άξονας Προτεραιότητας 1: Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας
Σε ό,τι αφορά στην αγροτική ανάπτυξη θα πρέπει να ενισχυθεί σημαντικά η ερευνητική προσπάθεια κυρίως στους τομείς των τροφίμων, της βιοτεχνολογίας και των υδάτων, αλλά και της γεωργίας, των δασών, της κτηνοτροφίας. Ωστόσο, οι πολύ μικρές αγροτικές εκμεταλλεύσεις, η έλλειψη εξειδικευμένης εκπαίδευσης των απασχολούμενων, η έλλειψη ισχυρής διασύνδεσης καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, καθώς και η έλλειψη δεσμών μεταξύ της έρευνας, των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στις αγροτικές περιοχές, εμποδίζουν την ενσωμάτωση των καινοτόμων δράσεων στην παραγωγική διαδικασία.
Επιπλέον, θα πρέπει να ενισχυθεί η ενσωμάτωση καινοτόμων τεχνολογιών, μεθόδων, πρακτικών και συστημάτων στη διαχείριση εισροών, στην παραγωγή, διακίνηση, μεταποίηση, πιστοποίηση και έλεγχο ποιοτικών αγροτικών και δασικών προϊόντων, στις εφοδιαστικές αλυσίδες αγροτικών προϊόντων και τροφίμων, στη διαχείριση φυσικών πόρων (νερό, έδαφος, ενέργεια, βιοποικιλότητα), στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στην προσαρμογή σε αυτή, αφενός για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τομέα και αφετέρου για την προστασία του περιβάλλοντος και την κλιματική αλλαγή. Τα παραπάνω θα έχουν πολλαπλασιαστικά οφέλη με τη δημιουργία κατάλληλων συμβουλευτικών υπηρεσιών (π.χ. γεωργικοί σύμβουλοι με εστίαση στην καινοτομία) και υποστηρικτικών μηχανισμών μεταφοράς τεχνολογίας (δίκτυα καινοτομίας, ψηφιακές πλατφόρμες κλπ.) στις διάφορες παραγωγικές κατευθύνσεις και δραστηριότητες καθώς και με την κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού στον αγροτικό χώρο (βασική κατάρτιση, επιδεικτικά αγροκτήματα, επισκέψεις κλπ.).
Επίσης, είναι ανάγκη α) να αναπτυχθούν τα κατάλληλα εργαλεία και θεσμοί για την αξιοποίηση της έρευνας και της τεχνολογίας στον αγροδιατροφικό τομέα (ανάπτυξη θερμοκοιτίδων και τεχνοβλαστών, δίκτυα εργαστηρίων και ανθρώπινου δυναμικού, πιλοτικά έργα, έργα ανάπτυξης νέων προϊόντων, πρακτικών, διεργασιών και τεχνολογιών, συμπράξεις καινοτομίας, clusters, κλπ), β) να αναβαθμιστούν οι υφιστάμενες (ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, ΣΓΕ Βαρδατών) ή/και να δημιουργηθούν νέες υποδομές έρευνας, τεχνολογίας, καινοτομιών και συμβουλευτικών υπηρεσιών πλαισιωμένες με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό, με στόχο την διασύνδεση της έρευνας και της γεωργικής εφαρμογής καθώς και την προώθηση της μεταφοράς καινοτόμων λύσεων στην πράξη για την πρωτογενή παραγωγή, τη διαχείριση των πόρων, την εφοδιαστική αλυσίδα, την ποιότητα και ασφάλεια των τροφίμων, τη βιοοικονομία κλπ.
Άξονας Προτεραιότητας 3: Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων
Τα προβλήματα ανταγωνιστικότητας των ελληνικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων πηγάζουν από διάφορους παράγοντες, όπως η έλλειψη ρευστότητας και πρόσβασης σε κεφάλαια, οι ανεπαρκείς δομές υποστήριξης της επιχειρηματικότητας, η ελλιπής, αποσπασματική ή συχνά ανύπαρκτη δικτύωσή τους κλπ. Επιπλέον, κομβική αδυναμία αποτελεί η μη αξιοποίηση των ερευνητικών δομών και αποτελεσμάτων, η ελλιπής προώθηση της τεχνολογικής καινοτομίας, η ελλιπής χρήση συστημάτων βελτίωσης παραγωγικότητας, η χαμηλή εξωστρέφεια και η μη συστηματική υποστήριξη νεοφυών επιχειρήσεων.
Στο πλαίσιο αυτό, ειδικά ο αγροτικός τομέας, είναι διαπιστωμένο ότι δύναται να συμβάλει σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη της Περιφέρειας. Σημαντική είναι η συμβολή του στις εξαγωγές και παράλληλα, ο αγροτικός τομέας είναι ο κύριος τροφοδότης της μεταποίησης τροφίμων, που είναι σήμερα ένας από τους σημαντικότερους κλάδους της ελληνικής μεταποιητικής βιομηχανίας. Επίσης η γεωργική εκροή συνδέεται στενά με τους κλάδους των μεταφορών, του χονδρεμπορίου και του λιανικού εμπορίου.
Στο επίπεδο της Περιφέρειας για το σύνολο του αγρο-διατροφικού τομέα εμφανίζονται σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης ως προς: α) τη βελτίωση της εξαγωγικής δραστηριότητάς του και τη μείωση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου, β) την αύξηση της παραγωγικότητάς του τόσο σε σχέση με την ορθολογικότερη χρήση των συντελεστών παραγωγής καθώς και την εισαγωγή καινοτομίας και αποτελεσμάτων εφαρμοσμένης έρευνας, όσο και με τη βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού, γ) τη δημιουργία αλλά και διατήρηση θέσεων εργασίας στις αγροτικές και αλιευτικές/παράκτιες περιοχές δίνοντας έμφαση αφενός στη δημιουργία θέσεων αυτοαπασχόλησης για τους νέους στον αγροδιατροφικό τομέα και αφετέρου ενισχύοντας τις δυναμικές ΜΜΕ των αγροτικών περιοχών, ειδικότερα εφόσον συνδυαστεί με στοχευμένες ενέργειες συνέργειας με τον τομέα του τουρισμού, δ) τη διαφοροποίηση, καθετοποίηση, ανάπτυξη οριζοντίων συνεργασιών, λοιπών ενεργειών για αύξηση της πρόσβασης στην αγορά και τους καταναλωτές και ενίσχυση της διαπραγματευτικής τους θέσης και του επαγγελματισμού τους και ε) την παραγωγή ποιοτικότερων-ασφαλέστερων προϊόντων και υπηρεσιών με συγκριτικό πλεονέκτημα, με παράλληλη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, με το μετριασμό των επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή και την προσαρμογή του σε αυτή.
Άξονας Προτεραιότητας 4: Υποστήριξη της μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε όλους τους τομείς
Στο επίπεδο της Περιφέρειας σημειώνεται ότι οι μεταποιητικές επιχειρήσεις έχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης της ενεργειακής τους απόδοσης και κατ’ επέκταση της ανταγωνιστικότητάς τους. Επίσης, οι τομείς της γεωργίας, κτηνοτροφίας και δασοπονίας και αλιείας παρουσιάζουν δυνατότητες παραγωγής ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές, καθώς και δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας. Μείζον θέμα, με σημαντική επιρροή στο ισοζύγιο του άνθρακα των δασών αποτελεί η καταστροφή τους κυρίως από πυρκαγιές, καθώς και από ασθένειες αλλά και άλλες φυσικές καταστροφές. Τα φαινόμενα αυτά επηρεάζουν αυξητικά τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου, έχοντας άμεσο αρνητικό αντίκτυπο στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. Η γεωργία με τις δραστηριότητες που εκτελούνται σε αυτή, αποτελεί σημαντική πηγή αερίων του θερμοκηπίου και είναι επιτακτική η ανάγκη μείωσή τους από αυτή. Επίσης διαπιστώνεται ότι τα αλιευτικά σκάφη έχουν υψηλές καταναλώσεις ενέργειας με υψηλές εκπομπές ρύπων ή αερίων του θερμοκηπίου. Υψηλές καταναλώσεις και ανορθολογική χρήση ενέργειας έχουν και οι επιχειρήσεις του κλάδου των υδατοκαλλιεργειών και της συναφούς μεταποίησης.
Άξονας Προτεραιότητας 5: Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, της πρόληψης και της διαχείρισης κινδύνων
Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επιδράσει αρνητικά στον τομέα των υδατικών πόρων σε περιοχές της Ελλάδος όπου υπάρχει υδατικό έλλειμμα, το οποίο γίνεται εντονότερο και εξαιτίας ακραίων κλιματικών καταστάσεων, όπως και στην περίπτωση της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας.
Οι τομείς της γεωργίας και των δασών αναμένεται να υποστούν έντονες επιπτώσεις, που εκτιμάται ότι θα επηρεάσουν την απόδοση και την ανάπτυξη των καλλιεργειών και του φυτικού κεφαλαίου και τη διαθεσιμότητα του νερού. Σε ορισμένες περιοχές, ενδεχομένως να απαιτηθεί η ανακατανομή των καλλιεργειών και η κατάλληλη επιλογή αυτών στα νέα κλιματικά δεδομένα (σημαντική συνεισφορά σε αυτό θα πρέπει να έχει και το Καλλιεργητικό Πλάνο της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας). Η διάβρωση των εδαφών θα ενταθεί, με αρνητικές συνέπειες στην παραγωγικότητα των καλλιεργήσιμων και δασικών εκτάσεων. Επομένως διαπιστώνεται η ανάγκη μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους τομείς αυτούς και μέσα από πρακτικές που στοχεύουν στην προστασία της βιοποικιλότητας, την προστασία του εδάφους από την διάβρωση, τη βελτίωση και αύξησης του δυναμικού και τη διατήρηση των υδατικών πόρων. Στο πλαίσιο αυτό οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν επίσης πολύ σημαντικό πρόβλημα για την Περιφέρεια.
H αλλαγή του κλίματος επιπλέον, ασκεί πιέσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα και την αλιεία τροποποιώντας τις δυνατότητες αλιευτικής δραστηριότητας (μείωση στην παραγωγικότητα, αλλαγή στην κατανομή ειδών και ιχθυοπληθυσμών), προκαλώντας ζημιές στις εγκαταστάσεις υδατοκαλλιέργειας λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων και ανάπτυξης ιών και παθογόνων μικροοργανισμών και οδηγώντας σε αυξημένη ευπάθεια των παράκτιων κοινωνιών στις πλημμύρες και την άνοδο της θάλασσας.
Άξονας Προτεραιότητας 6: Προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων
Οι ανάγκες σε Περιφερειακές περιβαλλοντικές υποδομές και δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος εξακολουθούν να είναι σημαντικές και αφορούν κυρίως τους τομείς της ολοκληρωμένης διαχείρισης των στερεών αποβλήτων και των υδατικών πόρων.
Η μέχρι τώρα διαχείριση των αστικών αποβλήτων βασίζεται σε μεγάλο ποσοστό στην εδαφική διάθεση, με την ανακύκλωση και κομποστοποίηση να περιορίζονται σε μικρό ποσοστό των παραγόμενων ποσοτήτων αστικών αποβλήτων. Η απεξάρτηση από την εδαφική διάθεση και η ολοκλήρωση επαρκούς και κατάλληλου δικτύου υποδομών επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και ανάκτησης αστικών αποβλήτων θα πρέπει να αποτελεί βασική Περιφερειακή προτεραιότητα, προκειμένου να επιτευχθούν στόχοι και υποχρεώσεις σε εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου και να προαχθεί η αποδοτική διαχείριση των αποβλήτων ως πόρων.
Αναγκαιότητα επίσης υπάρχει για τη συμπλήρωση υποδομών διαχείρισης για ρεύματα αποβλήτων από παραγωγικές δραστηριότητες, καθώς και για την αξιοποίηση της ιλύος από την επεξεργασία των αστικών λυμάτων.
Αναγκαίες συνθήκες για την υποστήριξη των ανωτέρω είναι η προώθηση της ευαισθητοποίησης του κοινού στην ορθολογική και φιλική προς το περιβάλλον διαχείριση των στερεών αποβλήτων με πρόσβαση στην περιβαλλοντική πληροφορία και ανάπτυξη μηχανισμών επίτευξης κοινωνικών συναινέσεων, καθώς και η ενίσχυση θεσμών, διοικητικών μηχανισμών και η κατάρτιση του στελεχιακού δυναμικού.
Άξονας Προτεραιότητας 8: Προώθηση της βιώσιμης απασχόλησης υψηλής ποιότητας και υποστήριξη της κινητικότητας των εργαζομένων
Είναι κοινώς αποδεκτό ότι οι Περιφέρειες με ισχυρό αγροτικό τομέα εμφανίζουν χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας. Δεδομένης της οικονομικής κρίσης, της αύξησης της ανεργίας και της μη ύπαρξης διεξόδου στην αγορά εργασίας καθώς επίσης και του υψηλού κόστους ζωής στα αστικά κέντρα, παρατηρείται τάση επιστροφής στην ύπαιθρο, ανθρώπινου δυναμικού νέας ηλικίας και υψηλής κατάρτισης (κάτι που έγινε εμφανές με τον μεγάλο αριθμό αιτήσεων που κατατέθηκαν στο Μέτρο Εγκατάσταση Νέων Γεωργών του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας αλλά και πανελλαδικά).
Έτσι, σε επίπεδο Περιφέρειας η «ελκυστικότητα» των αγροτικών περιοχών, είτε για τον υφιστάμενο πληθυσμό είτε για τους πρόσφατα – εγκατεστημένους, καθίσταται αναγκαίο να συνδυαστεί με τα κατάλληλα «κίνητρα και την υποστήριξη εγκατάστασης» στις αγροτικές περιοχές όσον αφορά στη διατήρηση και δημιουργία νέων ΜΜΕ και θέσεων απασχόλησης, αλλά και την παροχή των απαραίτητων προς αυτούς υπηρεσιών.
Άξονας Προτεραιότητας 10: Επένδυση στην εκπαίδευση, κατάρτιση και επαγγελματική κατάρτιση για την απόκτηση δεξιοτήτων και τη δια βίου μάθηση
Παρά τις συντονισμένες προσπάθειες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για την οργάνωση του συστήματος της δια βίου μάθησης, σημαντικό χαρακτηριστικό της δια βίου μάθησης στην Ελλάδα είναι η μικρή συμμετοχή ατόμων με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, υποδηλώνοντας την ύπαρξη σημαντικών ανισοτήτων πρόσβασης στην εκπαίδευση ενηλίκων στη χώρα.
Πέρα από το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής στη δια βίου μάθηση, ένα άλλο σημαντικό ζήτημα αποτελεί η σύνδεση των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης με την αγορά εργασίας και τις ανάγκες της σε δεξιότητες, η ενίσχυση της απασχολησιμότητας των ατόμων και η μεγαλύτερη συμμετοχή των κατοίκων αστικών περιοχών έναντι των κατοίκων ημιαστικών και αγροτικών- αλιευτικών περιοχών.
Ειδικά στον πρωτογενή τομέα, παρουσιάζονται πολύ μικρά ποσοστά τυπικής κατάρτισης και αυξημένα ποσοστά εμπειρικής. Για να αναπτυχθεί ένα ισχυρό και βιώσιμο Περιφερειακό αγρο-διατροφικό σύστημα, βασική αναπτυξιακή ανάγκη είναι και η βελτίωση των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού που το απαρτίζει.
Συμπέρασμα
Συμπερασματικά μπορεί να αναφερθεί ότι το σχέδιο κειμένου επί των Αξόνων Προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας της Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020 (κείμενο διαβούλευσης) αποτελεί ένα θετικό/αναπτυξιακό κείμενο που μπορεί, με στοχευμένες εξειδικεύσεις μέτρων και δράσεων να αποτελέσει το πλάνο ανάπτυξης της Περιφέρειας.