Μέτρο 19: Στρατηγικές Τοπικής Ανάπτυξης με την Πρωτοβουλία των Τοπικών Κοινοτήτων (Community Led Local Development, CLLD). Συνοπτική Περιγραφή του Μέτρου.
Πρόσφατα δόθηκε στη δημοσιότητα από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων για διαβούλευση το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης της Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020. Στη διαβούλευση αυτή παρουσιάζονται:
α) η εθνική στρατηγική Αγροτικής Ανάπτυξης,
β) η ανάλυση των πλεονεκτημάτων, των αδυναμιών, των ευκαιριών και των απειλών (SWOT) και ο προσδιορισμός των αναγκών της εθνικής Αγροτικής Ανάπτυξης και
γ) τα μέτρα/δράσεις που θα περιλαμβάνονται στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης.
Αναφορικά με τα υπό διαβούλευση μέτρα/δράσεις του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης, ας δούμε κάποια σημεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που αφορούν στοχευμένα στο Μέτρο 19 με τίτλο «Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία των Τοπικών Κοινοτήτων» (CLLD) (μετεξέλιξη της δράσης LEADER).
Περιγραφή του Μέτρου
Η Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία των Τοπικών Κοινοτήτων (CLLD, Μέτρο 19), βασισμένη στην προσέγγιση LEADER, είναι μια μέθοδος σχεδιασμού και υλοποίησης τοπικών ολοκληρωμένων αναπτυξιακών στρατηγικών, με τη συμμετοχή των εταίρων σε τοπικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνίας των πολιτών, των τοπικών οικονομικών και κοινωνικών φορέων, προκειμένου να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά οι οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές και δημογραφικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι αγροτικές περιοχές. Το Μέτρο 19 περιλαμβάνει 4 υπομέτρα όπως αναφέρονται παρακάτω:
- Υπομέτρο 19.1: Στήριξη για την προετοιμασία στρατηγικής της τοπικής ανάπτυξης.
- Υπομέτρο 19.2: Στήριξη για την υλοποίηση δράσεων της τοπικής στρατηγική ανάπτυξης.
- Υπομέτρο 19.3: Στήριξη για την προπαρασκευή και την υλοποίηση της συνεργασίας (διακρατική και διατοπική).
- Υπομέτρο 19.4: Στήριξη για τις λειτουργικές δαπάνες και την εμψύχωση.
Είναι ένα ιδιαίτερα ισχυρό εργαλείο, ειδικά σε περιόδους κρίσης, που δείχνει ότι οι τοπικές κοινότητες μπορούν: α) να κάνουν σταθερά βήματα προς πιο αποτελεσματικές μορφές οικονομικής, βιώσιμης και «χωρίς αποκλεισμούς» ανάπτυξης, σύμφωνα με τη στρατηγική «Ορίζοντας 2020», β) να «καινοτομήσουν» όχι αποκλειστικά σε όρους τεχνολογικούς αλλά κυρίως σε όρους αντιμετώπισης των τοπικών προβλημάτων και γ) να ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή στις αγροτικές περιοχές.
Οι ελληνικές αγροτικές περιοχές έχουν μακρόχρονη εμπειρία στον σχεδιασμό και την υλοποίηση ολοκληρωμένων προγραμμάτων τοπικής ανάπτυξης μέσω κυρίως του LEADER και των Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ, Αγροτουρισμός), τα οποία εφαρμόστηκαν από σχετικά εταιρικά σχήματα (Ομάδες Τοπικής Δράσης, ΟΤΔ). Σκοπός είναι να ενισχυθούν «νέες και πιο καινοτόμες» προσεγγίσεις με βάση τα καινούργια αναπτυξιακά δεδομένα και εργαλεία (όπως τάση επιστροφής νέων στην ύπαιθρο, κοινωνικές πρωτοβουλίες, ενίσχυση βραχέων αλυσίδων και εναλλακτικών καναλιών διάθεσης αγροτικών προϊόντων, διασύνδεση αγροτικού τομέα με τον πολιτισμό, τον τουρισμό και το περιβάλλον), αυξάνοντας σχετικές συνέργειες για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και βιωσιμότητας των αγροτικών περιοχών σύμφωνα με τον αναπτυξιακό και στρατηγικό σχεδιασμό της χώρας για την αγροτική ανάπτυξη.
Εστιάζοντας στις αγροτικές περιοχές και κοινωνίες, η προσέγγιση CLLD δίνει την «ευελιξία» και τη δυνατότητα να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης με ολοκληρωμένο και πολυτομεακό χαρακτήρα, με την υλοποίηση παρεμβάσεων δημοσίου ή ιδιωτικού χαρακτήρα (ενίσχυση υποδομών και υπηρεσιών, υποστήριξη της απασχόλησης και της επιχειρηματικότητας, υλοποίηση «άυλων» παρεμβάσεων σε σχέση με τη δικτύωση και την ανάπτυξη των τοπικών ικανοτήτων) συνδυάζοντας έναν αριθμό εργαλείων, δράσεων και υπο-μέτρων των διαρθρωτικών ταμείων (ΕΓΤΑΑ, ΕΤΘΑ, ΕΚΤ και ΕΤΠΑ).
Το παρόν μέτρο θα εφαρμοστεί σε αγροτικές περιοχές, οι οποίες έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
- Προτείνονται, μέσω της «από κάτω προς τα επάνω» προσέγγισης, από τις ΟΤΔ. Τα σχέδια τοπικής ανάπτυξης θα πρέπει να αποτελούν προϊόν διαβούλευσης με τους αντιπροσωπευτικούς φορείς της περιοχής και τον τοπικό πληθυσμό.
- Να διαθέτουν επαρκή κρίσιμη μάζα από την άποψη του ανθρώπινου δυναμικού και των χρηματοοικονομικών πόρων. Ειδικότερα, ο πληθυσμός της κάθε περιοχής παρέμβασης θα κυμαίνεται μεταξύ 10.000 – 120.000 κατοίκους εκτός δεόντως αιτιολογημένων περιπτώσεων.
- Να αποτελούνται από Δημοτικά Διαμερίσματα με πληθυσμό μικρότερο των 5.000 κατοίκων.
- Να περιλαμβάνουν ορεινές και μειονεκτικές περιοχές και έως 12% μη χαρακτηρισμένων («πεδινών») περιοχών.
- Να παρουσιάζουν συνοχή και κοινά χαρακτηριστικά, καθώς και κοινές ή συμπληρωματικές αναπτυξιακές ανάγκες και προκλήσεις.
- Να αποδεικνύεται ο πολυτομεακός χαρακτήρας του σχεδίου.
Συνολικά θα επιλεγούν κατά μέγιστο αριθμό 45 περιοχές για την εφαρμογή του παρόντος μέτρου οι οποίες συνολικά θα πρέπει να καλύπτουν λιγότερο από το 60% των αγροτικών περιοχών της χώρας.
Η επιλογή των περιοχών εφαρμογής θα πραγματοποιηθεί από αρμόδιες επιτροπές στις οποίες θα μετέχουν εκπρόσωποι των Διαχειριστικών Αρχών (ΔΑ) των εμπλεκόμενων κατά περίπτωση ταμείων (ΕΓΤΑΑ, ΕΤΘΑ, ΕΚΤ, ΕΤΠΑ) και των Περιφερειών, μέσα από ανοιχτή διαγωνιστική διαδικασία. Οι εν λόγω επιτροπές θα είναι αρμόδιες και για το συντονισμό στις περιπτώσεις υλοποίησης πολυταμειακών CLLD. Αρμόδιος φορέας για τον καθορισμό των κριτηρίων επιλογής, των γενικών διατάξεων της διαδικασίας επιλογής είναι η Διαχειριστική Αρχή (ΔΑ) του ΕΓΤΑ. Οι Ομάδες Τοπικής Δράσης είναι αρμόδιες για την ορθή υλοποίηση των έργων που θα εντάξουν στο τοπικό τους πρόγραμμα. Οι Ενδιάμεσοι Φορείς Διαχείρισης (ΔΑ Περιφερειών) είναι οι αρμόδιοι φορείς για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της υλοποίησης των έργων τον τοπικών προγραμμάτων των ΟΤΔ. Παράλληλα, επιβλέπουν την ορθή υλοποίηση στο σύνολο του μέτρου.
Στο πλαίσιο του παρόντος μέτρου η προκήρυξη της διαγωνιστικής διαδικασίας για την προπαρασκευή και επιλογή των τοπικών προγραμμάτων, των περιοχών παρέμβασης και των ΟΤΔ, εκτιμάται ότι θα πραγματοποιηθεί πριν και από την ολοκλήρωση των υφιστάμενων τοπικών προγραμμάτων LEADER. Κατά τον τρόπο αυτό οι Ομάδες Τοπικής Δράσης, οι οποίες υλοποιούν τοπικά προγράμματα στο πλαίσιο του ΠΑΑ 2007-2013 μπορούν παράλληλα να προετοιμάσουν την υποβολή του «νέου» τοπικού προγράμματος. Ταυτόχρονα, οι ενδιαφερόμενες καινούριες ΟΤΔ μπορούν να επωφεληθούν της στήριξης, δεδομένου ότι οι όποιες σχετικές δράσεις είναι επιλέξιμες από την 1η Ιανουαρίου 2014.
Για την καλύτερη διασφάλιση των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων κάθε ΟΤΔ, για την προετοιμασία και υλοποίηση του τοπικού τους προγράμματος, πρέπει να διαλέξει μία βασική θεματική κατεύθυνση τοπικής ανάπτυξης καθώς και επιμέρους δευτερεύουσες θεματικές κατευθύνσεις τοπικής ανάπτυξης, οι οποίες θα περιγράφουν δράσεις συμπληρωματικές της βασικής θεματικής κατεύθυνσης. Δεδομένου ότι η στρατηγική των τοπικών προγραμμάτων, και κατά συνέπεια και οι θεματικές κατευθύνσεις αυτών, πρέπει να είναι σύμφωνες με τη στρατηγική του ΠΑΑ 2014-2020, οι θεματικές κατευθύνσεις ενδεικτικά μπορούν να αφορούν τα παρακάτω:
- Τη διασύνδεση τομέων και οικονομικών δρώντων.
- Τη διασύνδεση της υπαίθρου με τον αστικό χώρο.
- Την υποστήριξη της τοπικής επιχειρηματικότητας και την ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας.
- Την υλοποίηση κοινωνικών δράσεων για την επίτευξη κοινωνικής συνοχής και την καταπολέμηση της φτώχειας.
- Την προώθηση της συμμετοχής, της συνεργασίας, της δικτύωσης και της ανταλλαγής τεχνογνωσίας μεταξύ διαφορετικών περιοχών, εταίρων και κρατών.
- Την ενίσχυση της νεανικής και της γυναικείας επιχειρηματικότητας.
- Την ενίσχυση της εδαφικής καινοτομίας και των πόλων ανταγωνιστικότητας.
- Την καθιέρωση βραχέων αλυσίδων εφοδιασμού.
- Την ενίσχυση τοπικών σχεδίων για το κλίμα και σχεδίων διαχείρισης για τις περιοχές Natura 2000.
Κατά τη διαδικασία επιλογής των τοπικών προγραμμάτων, καθώς και κατά τη διάρκεια υλοποίησης αυτών, ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στις δράσεις εμψύχωσης του τοπικού πληθυσμού αλλά και στις δράσεις ανάπτυξης ικανοτήτων των τοπικών φορέων. Τα σημεία αυτά θα αποτελέσουν σημεία αξιολόγησης των τοπικών προγραμμάτων. Παράλληλα, η Διαχειριστική Αρχή του ΠΑΑ 2014-2020, αλλά και οι Διαχειριστικές Αρχές των Περιφερειών θα συμβάλουν προς αυτήν την κατεύθυνση μέσω κεντρικών δράσεων που θα αναπτύξουν.