Εισαγωγή
Η «Παγκόσμια Ημέρα Νερού» γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 22 Μαρτίου, ως μέσο για την εστίαση της προσοχής στη σημασία του νερού και στην ανάγκη για τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων.
Η πρόταση για τη θέσπιση μιας διεθνής ημέρας για τον εορτασμό του νερού κατατέθηκε στη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (UNCED) το 1992. Σε συνέχεια αυτού, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών αποφάσισε τον ορισμό της 22ας Μαρτίου 1993 ως της πρώτης «Παγκόσμιας Ημέρας Νερού».
Έκτοτε και κάθε χρόνο, η «Παγκόσμια Ημέρα Νερού» γιορτάζεται αναδεικνύοντας κάθε φορά και μια συγκεκριμένη πτυχή που αφορά στη σημασία του νερού. Για το 2015, η «Παγκόσμια Ημέρα Νερού» έχει ως θέμα το «Νερό και Βιώσιμη Ανάπτυξη». Δεδομένου του ουσιαστικού ρόλου του νερού για την ανάπτυξη, το επίκεντρο της «Παγκόσμιας Ημέρας Νερού του 2015» βρίσκεται στο πώς το νερό συνδέεται με όλους εκείνους τους τομείς που παίζουν σημαντικό ρόλο στην βιώσιμη ανάπτυξη, με τα Ηνωμένα Έθνη να αναλαμβάνουν το ρόλο του κύριου συντονιστή.
Αναφορικά με αυτό, ας δούμε κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία που θα πρέπει να μας απασχολήσουν ως χρήστες του νερού, αλλά και αποδέκτες των επιπτώσεων που μπορεί να έχουν φυσικές καταστροφές οφειλόμενες στο νερό, όπως και αυτές που πρόσφατα συνέβησαν σε περιοχές του Νομού μας και της Περιφέρειάς μας.
Το νερό και οι τρεις διαστάσεις της αειφόρου ανάπτυξης
Οι υδατικοί πόροι, και το εύρος των υπηρεσιών που παρέχουν, υποστηρίζουν τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, την οικονομική ανάπτυξη και τη περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Από την επισιτιστική και ενεργειακή ασφάλεια μέχρι την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, το νερό συμβάλλει στη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας και στη χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, που επηρεάζουν τις συνθήκες διαβίωσης δισεκατομμυρίων ανθρώπων.
Σύμφωνα με την «Στρατηγική για το Νερό 2020» των Ηνωμένων Εθνών «το νερό βρίσκεται στον πυρήνα της αειφόρου ανάπτυξης» και της κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής διάστασής της. Το νερό είναι πηγή ζωής για τον πλανήτη και κρίσιμης σημασίας για όλες τις μορφές κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης.
Από κοινωνική άποψη, υπάρχουν προφανείς συνδέσεις μεταξύ της πρόσβασης σε ασφαλή και επαρκή ποσότητα νερού και την υγεία και υγιεινή σε επίπεδο νοικοκυριού, κοινωνίας και χώρας. Η πρόσβαση σε ασφαλείς και προβλέψιμες πηγές νερού είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση των πολλαπλών μορφών στέρησης που σχετίζονται με τη φτώχεια, τόσο άμεσα μέσω του πόσιμου νερού και της σχέσης του με την υγεία του ανθρώπου, όσο και έμμεσα, καθώς το νερό είναι απαραίτητο συστατικό των περισσότερων οικονομικών δραστηριοτήτων.
Από οικονομική άποψη, η αντιμετώπιση της έλλειψης ασφαλούς πόσιμου νερού και αποχέτευσης θα έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στο ανθρώπινο δυναμικό και στην ανάπτυξη. Για παράδειγμα, η αειφόρος διαχείριση των υδάτινων πόρων και των συναφών υποδομών μπορεί να αυξήσει σημαντικά την παραγωγικότητα του αγρο-διατροφικού τομέα. Η επίτευξη πιο αποτελεσματικής χρήσης του νερού είναι ζωτικής σημασίας δεδομένου ότι η παραγωγή και η κατανάλωση μόνο των γεωργικών προϊόντων απαιτεί τη χρήση πάνω από το 70% των αποθεμάτων νερού σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες. Πέρα από τον πρωτογενή τομέα της οικονομίας, το νερό είναι επίσης ζωτικής σημασίας για όλες τις άλλες οικονομικές δραστηριότητες, κυρίως μέσω του ρόλου του στην παραγωγή ενέργειας, στις εξορυκτικές δραστηριότητες και στον τουρισμό. Το νερό μπορεί, επίσης, να οδηγήσει σε οικονομικές απώλειες που οφείλονται και σε κινδύνους που σχετίζονται με καταστροφές που προκαλούνται από το νερό, οι οποίες έχουν αυξηθεί σημαντικά κατά την τελευταία δεκαετία. Από τη Διάσκεψη του Ρίο το 1992, οι πλημμύρες, οι ξηρασίες και οι καταιγίδες έχουν πλήξει και επηρεάσει τη ζωή 4,2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως και έχουν προκαλέσει καταστροφές που σε οικονομικό επίπεδο φτάνουν τα 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια (ως ποσοστό αποτελούν το 63% του συνόλου των φυσικών ζημιών που έχουν συμβεί παγκοσμίως). Παρόμοια περιστατικά συνέβησαν και σε περιοχές του Νομού και της Περιφέρειάς μας πρόσφατα, με αρκετές από τις πληγές που αυτά προκάλεσαν να είναι ακόμη ανοιχτές.
Η περιβαλλοντική διάσταση του νερού και της βιώσιμης ανάπτυξης περιλαμβάνει τον ρόλο των υγιών οικοσυστημάτων, τα οποία παρέχουν υπηρεσίες ύδατος που έχουν τεράστια κοινωνική αξία μέσω του ελέγχου των πλημμυρών, της επαναπλήρωσης των υπόγειων υδάτων, της σταθεροποίησης των όχθεων και της προστασίας των εδαφών από τη διάβρωση, του καθαρισμού του νερού, της διατήρησης της βιοποικιλότητας, καθώς και της αναψυχή και της ευρύτερης ανάπτυξης του αγροτικού τουρισμού . Οι αιτίες που επηρεάζουν την ποιότητα και την ποσότητα των υδάτων, όπως η μη ορθολογική χρήση του, η ρύπανση, οι αλλαγές στη χρήση γης και η κλιματική αλλαγή, μπορεί επίσης να επηρεάσουν την ικανότητα των οικοσυστημάτων να αυτορυθμίζονται κατάλληλα, επηρεάζοντας στη συνέχεια άλλες υπηρεσίες που προσφέρουν τα οικοσυστήματα. Η κατάργηση ή η μείωση των εν λόγω πιέσεων ως εκ τούτου, είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για τη διατήρηση της ακεραιότητας των οικοσυστημάτων και των ευρύτερων σε αυτών κοινωνιών.
Η ανάγκη για ένα ειδικό στόχο για το νερό για τη μετά το 2015 ανάπτυξη
Η θεμελιώδης σημασία του νερού για την ανθρώπινη ανάπτυξη, το περιβάλλον και την οικονομία πρέπει να λάβει εξέχουσα θέση στη νέα ατζέντα για τη μετά το 2015 ανάπτυξη. Η ανάπτυξη της υγείας, της εκπαίδευσης, της γεωργίας και της παραγωγής τροφίμων, της ενέργειας, της βιομηχανίας και των άλλων κοινωνικών και οικονομικών δραστηριοτήτων, εξαρτάται από την αποτελεσματική διαχείριση, την προστασία και την παροχή νερού και την παροχή ασφαλών υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης. Επιπλέον, οι τοπικές κοινότητες χρειάζονται προστασία από τους κινδύνους που σχετίζονται με το νερό και τις καταστροφές που αυτό μπορεί να προκαλέσει.
Η βιώσιμη ανάπτυξη αναγνωρίζεται, από πολλούς, ως το μέσο που θα μας βοηθήσει να αναπτυχθούμε συλλογικά ως μια παγκόσμια κοινωνία. Η διαχείριση των υδάτων και οι αποφάσεις που αφορούν το νερό θα διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην αντιμετώπιση των αναπτυξιακών προκλήσεων του εικοστού πρώτου αιώνα, συμπεριλαμβανομένης της αστικοποίησης, της βιώσιμης βιομηχανικής και οικονομικής ανάπτυξης, της εξάλειψης της επίμονης φτώχειας και της εξασφάλισης της επισιτιστικής ασφάλειας, που να ανταποκρίνεται στις νέες τάσεις της κατανάλωσης, των αναγκών των σύγχρονων κοινωνιών αλλά και της διατήρησης των απειλούμενων οικοσυστημάτων.
Η ζήτηση για το νερό αυξάνεται από όλους τους τομείς, και ιδίως της ενέργειας, της μεταποιητικής βιομηχανίας και της γεωργίας στις αναπτυσσόμενες χώρες αλλά και στις αναδυόμενες οικονομίες. Το παράδοξο είναι ότι το νερό είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη, αλλά την ίδια στιγμή η ανάπτυξη και η οικονομική μεγέθυνση θα ασκήσει πίεση στους υδάτινους πόρους και θα επηρεάσει το επίπεδο ασφάλειας του νερού για τις ανάγκες του ανθρώπου και της φύσης. Υπάρχουν επίσης σημαντικές αβεβαιότητες σχετικά με τις ακριβείς ποσότητες νερού που απαιτούνται για την κάλυψη της ζήτησης για την παραγωγή τροφίμων, για την ενέργεια και τις άλλες ανθρώπινες χρήσεις, καθώς και για τη διατήρηση των οικοσυστημάτων. Αυτές οι αβεβαιότητες επιδεινώνονται περαιτέρω από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους διαθέσιμους υδάτινους πόρους.
Δυστυχώς, η διαχείριση των υδάτων, πάρα πολύ συχνά, γίνεται εκ των υστέρων. Οι πραγματικοί κινητήριοι μοχλοί της ζήτησης και της χρήσης του νερού βρίσκονται κυρίως στην ανάγκη για την παραγωγή περισσότερης τροφής και ζωοτροφών, ενέργειας, εξόρυξης ορυκτών, για την κάλυψη των αναγκών της βιομηχανίας και της μεταποίησης, καθώς και για την ικανοποίηση των αυξανόμενων εγχώριων αναγκών, κυρίως των ταχέως αναπτυσσόμενων πόλεων. Το γεγονός ότι πολλές χρήσεις του νερού είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη, σε συνδυασμό με τον διασκορπισμένο χαρακτήρα της διαδικασίας της λήψης των αποφάσεων, καθιστά τη διαχείριση των υδάτων ευθύνη πολλών διαφορετικών, δημόσιων και ιδιωτικών, φορέων λήψης αποφάσεων.
Νερό και πλαίσια πολιτικής διακυβέρνησης
Πολλοί συμφωνούν στο ότι η παγκόσμια κρίση του νερού είναι κατά κύριο λόγο μία κρίση ελλιπούς διακυβέρνησης. Η αντιμετώπιση των προκλήσεων που σχετίζονται με το νερό απαιτεί να αλλάξουμε τον τρόπο που αξιολογούμε, διαχειριζόμαστε και χρησιμοποιούμε τους υδατικούς πόρους μας. Η πρόοδος απαιτεί την εμπλοκή ενός ευρέως φάσματος κοινωνικών φορέων προκειμένου να συμπεριληφθεί το νερό στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
Πολλές πτυχές της αειφόρου ανάπτυξης συνδέονται με το νερό, αλλά οι αποφάσεις που καθορίζουν τον τρόπο που οι υδάτινοι πόροι χρησιμοποιούνται ή καταχρώνται επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τους φορείς λήψης των αποφάσεων, σε όλα τα επίπεδα. Η μελλοντική αειφόρος διαχείριση του νερού θα απαιτήσει τον σημαντικό αναπροσανατολισμό των πλαισίων πολιτικής προκειμένου να ενισχυθούν οι δημόσιες πολιτικές και οι θεσμοί, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων σχεδιασμού και των διαδικασιών λήψης αποφάσεων, σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
Τα οφέλη μιας τέτοιας ενισχυμένης, συμμετοχικής διακυβέρνησης χωρίς αποκλεισμούς είναι πολλαπλά, καθώς μπορεί να βοηθά να εξασφαλιστεί η συνοχή του κανονιστικού πλαισίου στον τομέα των υδάτων, να αυξηθεί η λογοδοσία και η διαφάνεια των παρεχόμενων υπηρεσιών της, να προωθηθεί μια ολοκληρωμένη δέσμη ελάχιστων προδιαγραφών για την παροχή υπηρεσιών νερού, να προωθηθούν οι ανάγκες των φτωχών, των περιθωριοποιημένων και των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και τα αιτήματά τους για τη βελτίωση της πρόσβασης τους στο νερό, να επιτευχθεί η αποτελεσματική παρακολούθηση, αξιολόγηση και επιβολή των σχετικών αποφάσεων.
Για να επιτευχθεί η αποτελεσματική διαχείριση των υδάτινων πόρων και υπηρεσιών που προσφέρουν, οι φορείς λήψης των αποφάσεων και οι πάροχοι των αντίστοιχων υπηρεσιών θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για τις αποφάσεις τους και για την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Σύμφωνα με μια μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας, οι μη ορθολογικές πρακτικές χρήσης των υδάτινων πόρων μπορούν να «στραγγίξουν» μέχρι και το 30% των διαθέσιμων ποσοτήτων νερού σε πολλές περιοχές του κόσμου. Γι’ αυτό μηχανισμοί ελέγχου και λογοδοσίας μπορούν να βοηθήσουν στην αποσαφήνιση των υποχρεώσεων των φορέων που εμπλέκονται στη διακυβέρνηση του νερού και να οδηγήσουν στην αποτελεσματική διαχείριση των φυσικών πόρων με θετικά δημοσιονομικά αποτελέσματα. Μπορούν, επίσης, να βοηθήσουν στην προστασία των υδάτινων πόρων και στην αύξηση του ελέγχου επί των δράσεων των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, με ταυτόχρονη εξασφάλιση επαρκών προτύπων ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, προκειμένου να επιτευχθούν μακροχρόνιες, βιώσιμες συνθήκες χρήσης του νερού από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς και τομείς οικονομικής δραστηριότητας.
Συμπέρασμα
Η διαχείριση των υδάτων είναι ευθύνη πολλών διαφορετικών φορέων λήψης αποφάσεων, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Το καίριο σημείο είναι πώς αυτή η κοινή ευθύνη μπορεί να μετατραπεί σε κάτι «κοινό» γύρω από το οποίο τα διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη μπορούν να συγκεντρωθούν, να συμμετέχουν συλλογικά και να παίρνουν εποικοδομητικές, συνειδητές αποφάσεις με γνώμονα την ευημερία όλων, συμπεριλαμβανομένου και του περιβάλλοντος, και με τελικό στόχο την υποστήριξη της ανθρώπινης ευημερίας και της ακεραιότητας των οικοσυστημάτων, στο πλαίσιο μια οικονομικά εύρωστης και βιώσιμης αναπτυξιακής πορείας των τοπικών κοινωνιών.
Βιβλιογραφία
WWAP (United Nations World Water Assessment Programme) 2015. The United Nations Water Development Report 2015: Water for a Sustainable World. Paris, UNESCO.
Ιστοσελίδα