Δρ. Κων/νος Ν. Μπαγινέτας (Γεωπόνος – Αγροτικός Γεωγράφος)
Εισαγωγή
Πολλοί ισχυρίζονται ότι η αγορά δεν μπορεί να επιλύσει τα περιβαλλοντικά προβλήματα και ότι υπάρχει ανάγκη να βρεθεί μια λύση, η οποία να αγκαλιάζει την ηθική διάσταση της προστασίας του περιβάλλοντος στο πλαίσιο της συζήτησης για την αειφόρο ανάπτυξη.
Η αειφόρος ανάπτυξη επιδιώκει να καταστήσει συμβατούς τους ανταγωνιστικούς στόχους της οικονομικής ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος. Είναι αυτό δυνατό; Και μήπως αυτό αντιπροσωπεύει μία ¨συσκότιση¨ των ηθικών και πολιτικών διαστάσεων των περιβαλλοντικών προβλημάτων από τα οικονομικά συμφέροντα και τις προτεραιότητες;
Το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την αειφορία στη δεκαετία του ‘80, απομακρύνθηκε από την αρχική αντίληψη ότι η οικονομική ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι βιώσιμη, προς μια νέα θεώρηση η οποία προσπαθεί να βρει τρόπους για να την καταστήσει βιώσιμη. Η αειφόρος ανάπτυξη αναγνωρίζει ότι η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να βλάψει το περιβάλλον αλλά ισχυρίζεται ότι δεν χρειάζεται να το κάνει.
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 η Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (World Commission on Environment and Development, WCED) έκανε γνωστή στο ευρύ κοινό τον όρο «αειφορική ανάπτυξη» με τη έκθεση Brundtland (Brundtland Report, 1990). Η Επιτροπή όρισε την αειφόρο ανάπτυξης ως: «Ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους». Τον Οκτώβριο του 1987, ο στόχος της αειφόρου ανάπτυξης αναγνωρίστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις κυβερνήσεις 100 Εθνών και εγκρίθηκε από τη γενική συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών.
Για τους πιο συντηρητικούς περιβαλλοντολόγους αλλά και τους οικονομολόγους, τους πολιτικούς και τους επιχειρηματίες, η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης προσφέρει την ευκαιρία να ξεπεραστούν οι προηγούμενες διαφορές και διαμάχες, και να εργαστούν από κοινού για την επίτευξη κοινών στόχων, αντί να αντιμάχονται μεταξύ τους για το κατά πόσο η οικονομική ανάπτυξη πρέπει να ενθαρρυνθεί ή να αποθαρρυνθεί.
Ενσωμάτωση του περιβάλλοντος στο οικονομικό σύστημα
Σύμφωνα με τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης είναι δυνατόν να αποφευχθεί η υποβάθμιση του περιβάλλοντος που συνόδευε στο παρελθόν την οικονομική ανάπτυξη, μέσω της ενοποίησης των οικονομικών και περιβαλλοντικών αποφάσεων. Για τις περισσότερες κυβερνήσεις αυτό σημαίνει ενσωμάτωση του περιβάλλοντος στο οικονομικό σύστημα.
Ο David Pearce και οι συνάδελφοί του, στην έκθεσή τους για την αειφόρο ανάπτυξη στην Margaret Thatcher, την τότε πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετανίας, κατέστησαν σαφές ότι οι αρχές της αειφόρου ανάπτυξης έθεταν ως προϋπόθεση την αναγνώριση ότι «οι πόροι και το περιβάλλον εξυπηρετούν οικονομικές λειτουργίες και έχουν θετική οικονομική αξία». Ως ένα συστατικό του οικονομικού συστήματος, το περιβάλλον φαίνεται να παρέχει τις πρώτες ύλες για την παραγωγική διαδικασία και ταυτόχρονα να είναι ο υποδοχέας των αποβλήτων της.
Πολλοί οικονομολόγοι του περιβάλλοντος ισχυρίζονται ότι το φυσικό περιβάλλον αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο του οικονομικού συστήματος και χωρίς αυτό το οικονομικό σύστημα δεν θα ήταν σε θέση να λειτουργήσει. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε το φυσικό περιβάλλον με τον ίδιο τρόπο που μεταχειριζόμαστε το εργατικό δυναμικό και το κεφάλαιο, δηλαδή, ως περιουσιακό στοιχείο και ως πόρο.
Οι οικονομολόγοι ενδιαφέρονται για το περιβάλλον, στο βαθμό που αυτό μπορεί να εξασφαλίσει τη συνεχή παροχή αγαθών και υπηρεσιών που να ανταποκρίνονται στις ανθρώπινες ανάγκες και αυτό φαίνεται να είναι η πρόθεση της Επιτροπής Brundtland σχετικά με τον ορισμό της αειφόρου ανάπτυξης, η οποία δεν κάνει καμία ειδική αναφορά στο περιβάλλον (βλέπε τον ορισμό παραπάνω).
Όταν γίνεται αντιληπτό με αυτόν τον τρόπο, ως μια πηγή εισροών και ένας δέκτης εκροών του οικονομικού συστήματος, το περιβάλλον δεν είναι ένας ισότιμος εταίρος. Η προστασία του περιβάλλοντος μετακινείται σε μια δευτερεύουσα και, πράγματι, συμπληρωματική θέση όσον αφορά τους οικονομικούς στόχους. Η αειφορία γίνεται ένα πρόβλημα του πώς να διατηρήσουμε τις οικονομικές λειτουργίες του περιβάλλοντος και όχι του πώς να διατηρήσουμε το περιβάλλον, που είναι και σημαντικότερο κατά την άποψή μας.
Θεωρητικά, η οικονομική ανάπτυξη θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς πρόσθετες επιπτώσεις στο περιβάλλον αλλά αυτό θα σήμαινε ότι πολλές δραστηριότητες με δυναμικό οικονομικής ανάπτυξης θα έπρεπε να περιοριστούν, γεγονός που δεν θα συμβεί όταν ως πρώτη προτεραιότητα θεωρείται η επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης. Η ενσωμάτωση του περιβάλλοντος στο οικονομικό σύστημα εξασφαλίζει ότι αυτό θα προστατεύεται στο βαθμό που απαιτείται ώστε να είναι σε θέση να συνεχίσει να παρέχει αγαθά και υπηρεσίες για το οικονομικό σύστημα.
Η αειφόρος ανάπτυξη αντιπροσωπεύει, επομένως, μια προθυμία να ανεχτούμε μια υποβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών του περιβάλλοντος, εφόσον η ανθρώπινη ευημερία συνολικά βελτιώνεται. Αναγνωρίζει την ανάγκη για ισορροπίες και συμβιβασμούς. Όταν ανακύπτουν αναπόφευκτες συγκρούσεις σε ιδιαίτερες περιπτώσεις, το περιβάλλον θα προστατεύεται μόνο όπου το οικονομικό κόστος δεν γίνεται αντιληπτό ως υπερβολικά υψηλό.
Συμπέρασμα
Στο πλαίσιο της συζήτησης για την αειφόρο ανάπτυξη πρέπει να βρούμε τρόπους ώστε να διασφαλισθεί ότι οι καρποί αυτής της ανάπτυξης θα είναι πιο ομοιόμορφα κατανεμημένοι στον πληθυσμό. Αυτό δεν μπορεί να γίνει, εάν η διαδικασία λήψης των αποφάσεων είναι βασισμένη στη προϋπόθεση ότι θα πρέπει να εγκρίνονται μόνο οι αναπτυξιακές δραστηριότητες που παρέχουν ένα καθαρό χρηματικό όφελος σε ένα έθνος. Ακόμη και αν ο υπολογισμός του οφέλους ενσωματώνει μέτρα αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, η περιβαλλοντική ευημερία είναι πιθανό να μειωθεί και τα ζητήματα ισότητας θα εξακολουθούν να παραβλέπονται. Είναι πια αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι χρειαζόμαστε νέες μορφές κοινωνικής λήψης αποφάσεων που να ενσωματώνουν την ηθική διάσταση της προστασίας του περιβάλλοντος.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Pearce D., Markandya A. & Barbier E. (1989). Blueprint for a Green Economy. Earthscan, London.
World Commission on Environment and Development (1990). Our Common Future, Australian Εdn. Oxford University Press, Melbourne.