Δρ. Κων/νος Ν. Μπαγινέτας (Γεωπόνος – Αγροτικός Γεωγράφος)

Εισαγωγή

Η ακόλουθη Διακήρυξη της Οικο-Ηθικής εμπνεύστηκε από τις δημοσιεύσεις του καθηγητή Otto Kinne (1997, 1998, 2001, 2002), οι οποίες περιλαμβάνουν τα διαδοχικά βήματα που έγιναν για την ανάπτυξη της Οικο-Ηθικής. Σε αντίθεση με την παραδοσιακότερη ηθική, η Οικο-Ηθική υπόκειται σε προοδευτική ωρίμανση, σε σχόλια και κριτική.

Περίληψη

Η οικολογική ηθική είναι η ουσιαστική βάση για τη βιώσιμη χρήση του πλανήτη μας. Μια τέτοια βάση πρέπει να αποτελείται από μια σειρά αξιών και θεωρήσεων οι οποίες θα δεσμεύουν την ανθρωπότητα. Η παρούσα διακήρυξη με τα άρθρα που περιλαμβάνει αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια να δοθούν κάποιες βάσεις και μερικά επεξηγηματικά παραδείγματα των απαραίτητων αξιών που απαιτούνται προκειμένου να εφαρμοστεί η οικολογική ηθική στην πράξη.

Άρθρα της Διακήρυξης

1) Είμαστε πλάσματα του πλανήτη και όλα τα είδη είναι οι εξελικτικοί συγγενείς μας. Αναγνωρίζουμε την εξάρτησή μας από το σύστημα υποστήριξης της ζωής που προσφέρει η βιόσφαιρα και δεσμευόμαστε να ενεργήσουμε με τρόπους που ενισχύουν την ακεραιότητά του.

Μια απλή, απλώς, δήλωση του σεβασμού μας προς τον αλληλοεξαρτώμενο ιστό της ζωής είναι τελείως ανεπαρκής. Επιπλέον, ο σεβασμός δεν περιλαμβάνει, αλλά και δεν απαιτεί, διαχείριση και συνεχή περίθαλψη και προσοχή από μέρους μας. Μια ηθική ζωή απαιτεί να κάνουμε τα παραπάνω, παρακινούμενοι από την αγάπη. Ένα αφιλάνθρωπο άτομο μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, δεδομένου ότι οι άνθρωποι είναι μέρος του παγκόσμιου ιστού της ζωής, αυτά τα συναισθήματα είναι ένας τύπος ναρκισσισμού, εντούτοις, οι άνθρωποι είναι από μόνοι τους ένα ξεχωριστό μέρος του παγκόσμιου ιστού για ένα σύντομο χρονικό διάστημα και σε μια μικρή χρονική κλίμακα.

2) Θα πρέπει να εκτιμήσουμε τη μεμονωμένη αξία και αξιοπρέπεια κάθε ατόμου στα πλαίσια ενός οικολογικού συστήματος υποστήριξης της ζωής που περιλαμβάνει ένα πλήθος ατόμων, κάθε ένα από τα οποία έχει πιθανή αξία και σημασία. Θα πρέπει να εφαρμόσουμε ατομικές πράξεις που επιτυγχάνουν τη βιώσιμη χρήση του πλανήτη και να επιδοκιμάζουμε τις πράξεις που προάγουν αυτόν τον στόχο.

Θα πρέπει να σεβαστούμε την πιθανή αξία και αξιοπρέπεια κάθε ατόμου έως ότου εμφανιστούν αποδείξεις για το αντίθετο – οι οποίες όμως δεν θα βασίζονται στο χρώμα του δέρματος, στη θρησκευτική πίστη, στην ηλικία, στο φύλο ή στην εθνική προέλευση κ.λπ. Εντούτοις, η πιθανή αξία θα πρέπει να συνοδεύεται από την εμφανή εφαρμογή της με τρόπους που δεν υποβιβάζουν τη βιόσφαιρα ή δεν βάζουν σε κίνδυνο άλλα άτομα. Περαιτέρω, οι ενέργειες που αποσπούν το σεβασμό θα πρέπει να ενισχύουν την ακεραιότητα της βιόσφαιρας και τις ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης για να αξίζουν γνήσιο σεβασμό. Εάν οι άνθρωποι, ατομικά αλλά και ως κοινωνία, είναι απρόθυμοι να αποφασίσουν για αυτά τα ζητήματα, θα κριθούν από την διαδικασία της φυσικής επιλογής.

3) Αναγνωρίζουμε ότι η πνευματικότητά μας είχε την πηγή της στη φύση και ορκιζόμαστε να μην τη βεβηλώσουμε καταστρέφοντας αυτή την πηγή. Οι άνθρωποι που υποστηρίζουν ότι η πνευματικότητα προέρχεται από μια ανώτερη δύναμη θεωρεί αναμφίβολα, επίσης, ότι και η φύση προέρχεται από μια ανώτερη δύναμη, έτσι η πηγή είναι η ίδια.

4) Αναγνωρίζουμε ότι είμαστε μέρος ενός ζωντανού συνεχές και ότι η συμμετοχή στην καταστροφή αυτής της συνέχειας είναι αυτοκαταστροφική.

5) Αγκαλιάζουμε ένα ηθικό σύστημα που συντηρεί τον πλανήτη και τη βιόσφαιρά του για όλα τα πλάσματα του πλανήτη καθώς επίσης και για τους απογόνους μας.

Το κεντρικό ζήτημα έχει αποδοθεί από τον Wilson (1984, σελ. 12) με τη συνηθισμένη σαφήνειά του: «Μια διαδικασία που συμβαίνει τώρα και θα χρειαστεί εκατομμύρια έτη για να διορθωθεί είναι η απώλεια της ποικιλομορφίας των ειδών λόγω της καταστροφής των φυσικών βιοτόπων τους. Αυτή είναι μια τρέλα την οποία οι απόγονοί μας δεν είναι πιθανό να μας συγχωρήσουν».

6) Ο αλληλοεξαρτώμενος ιστός της ζωής είναι ιερός και επομένως πρέπει να αντιμετωπιστεί με σεβασμό και προσοχή. Δεσμευόμαστε να μην διακινδυνεύσουμε αυτό το σύστημα μέσω της υπερβολικής συσσώρευσης υλικών αγαθών, της υπερβολικής χρήσης ενέργειας ή με το σφετερισμό της θέσης άλλων ειδών σε τέτοιο βαθμό που να αποκλείει τη συνεχή ύπαρξή τους.

7) Δεσμευόμαστε να ρυθμίσουμε την ατομική και κοινωνική συμπεριφορά μας έτσι ώστε να είναι συμβατή με την ακεραιότητα της βιόσφαιρας, αντί να τροποποιήσουμε περαιτέρω τη βιόσφαιρα έτσι ώστε η τεχνολογική κοινωνία μας να μπορέσει να επεκταθεί και να αυξηθεί.

8) Δεσμευόμαστε να αντιμετωπίσουμε τους εαυτούς μας ως μέρη της βιόσφαιρας και να συμπεριφερθούμε με τρόπους που δεν εμποδίζουν τα κυκλικά φαινόμενά της έτσι ώστε οι ροές της να παραμένουν συνεχείς.

9) Αναγνωρίζουμε ότι η ανθρώπινη ανεξαρτησία είναι μια παραίσθηση. Οι άνθρωποι ανέκαθεν εξαρτιόνταν από τον ιστό της ζωής και θα συνεχίσουν να εξαρτώνται. Στο 21ο αιώνα, ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας εξαρτάται επίσης, σχεδόν απόλυτα, από την τεχνολογία. Αν και εξαρτόμαστε και από τα δύο συστήματα, λατρεύουμε την τεχνολογία και υποβιβάζουμε τον ιστό της ζωής. Δεσμευόμαστε να επιβεβαιώνουμε σε καθημερινή βάση την εξάρτηση τόσο της ανθρώπινης κοινωνίας όσο και της τεχνολογίας της από τα φυσικά συστήματα. Η αλληλεξάρτηση είναι μια πραγματικότητα και είναι ένα καλύτερο εννοιολογικό πρότυπο από αυτό της διχοτομίας μεταξύ ανεξαρτησίας και αλληλεξάρτησης. Εντούτοις, είναι σαφώς δυσκολότερο να απεικονιστεί και ίσως να είναι μια πάρα πολύ μεγάλη μετατόπιση στην προσέγγιση μας αυτή την περίοδο.

10) Αναγνωρίζουμε ότι τα φυσικά μας σώματα θα επιστρέψουν τελικά στη βιόσφαιρα και θα γίνουν μέρη των ψαριών, των εντόμων, των δέντρων, του χώματος, του υδρολογικού κύκλου, και της ατμόσφαιρας. Δεσμευόμαστε να προστατεύσουμε την βιόσφαιρα στην οποία τα φυσικά μας σώματα θα επιστρέψουν.

11) Επιβεβαιώνουμε ότι οι μόνες βιώσιμες πρακτικές είναι οι κυκλικές και ότι πολλές γραμμικές διαδικασίες είναι μη βιώσιμες. Δεσμευόμαστε να αποφύγουμε αυτές τις γραμμικές διαδικασίες μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων μας και να προωθήσουμε τις κυκλικές διαδικασίες που αποτελούν τη βάση του αλληλοεξαρτώμενου ιστού όλης της ζωής.

12) Αναγνωρίζουμε ότι η βιόσφαιρα υπάρχει εδώ και δισεκατομμύρια έτη και ότι ο κόσμος των ανθρωπογενών χειροποίητων αντικειμένων (δρόμοι, πόλεις, πολυκαταστήματα κ.λπ.) υπάρχει μόνο για μερικές χιλιετίες. Δεσμευόμαστε να ενσωματώσουμε αυτούς τους δύο κόσμους έτσι ώστε ο πιο πρόσφατος να μην αποτελεί κίνδυνο για τον πιο παλιό.

13) Δεσμευόμαστε να τιμούμε κάθε άτομο, θεσμό και οργάνωση που εφαρμόζει την Οικο-Ηθική και να εκτιμούμε αυτήν την ιδιότητα περισσότερο από τα υλικά αγαθά.

14) Ορκιζόμαστε ότι τα πολιτιστικά, επιστημονικά και άλλα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά μας δεν θα επηρεάσουν τα οικο-ηθικά πρότυπά μας. Αυτός ο στόχος είναι δύσκολος αλλά όχι αδύνατος σε ένα πολιτικοποιημένο περιβάλλον. Η συναίνεση και ο αμοιβαίος σεβασμός στην αναζήτηση για μια πιο αρμονική σχέση με τα φυσικά συστήματα είναι απαραίτητες προϋποθέσεις.

15) Επιβεβαιώνουμε τη σημασία της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σαν τη βάση για την κατανόηση και το διάλογο μεταξύ των διαφόρων επιστημών, πολιτισμών, κοινωνικοοικονομικών θέσεων και πολιτικών. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση παρέχει τα απαραίτητα νήματα για να υφανθεί αυτό που ο Orr (1993) αναφέρει ως «το σκάφος της κοινότητας», που ενώνει τη συγκεκριμένη γνώση με τους ανθρώπους, την τοπική γνώση, τις κοινωνικές δομές και τα οικολογικά συστήματα. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση έχει υπογραμμίσει, από το ξεκίνημά της, τη σημασία τόσο της γνώσης όσο και την ύπαρξη εσωτερικών κινήτρων που οδηγούν στη δράση (Stapp et al. 1969). Προσθέτουμε τώρα σε αυτό το μίγμα τη σημαντική έννοια της ικανότητας δράσης (Breiting & Mogensen 1999). Η ικανότητα δράσης μετατρέπει το κίνητρο σε δεξιότητες και σε άμεση συμμετοχή σε προσωπικό, κοινοτικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.

16) Ορκιζόμαστε να ενσωματώσουμε την αρχή της πρόληψης στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα. Η αρχή της πρόληψης (Raffensperger & Tickner 1999) δηλώνει ότι, ακόμη και στην περίπτωση απουσίας αποφασιστικής επιστημονικής ένδειξης, θα πρέπει να ενεργήσουμε για να προστατεύσουμε την υγεία των ανθρώπων και του περιβάλλοντος. Προκειμένου να επιτραπεί η συμμετοχή πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, η ενσωμάτωση αυτής της αρχής εξαρτάται από την αυξανόμενη κατανόηση ή εκπαίδευση των πολιτών σχετικά με επιστημονικές αποδείξεις, επιστημονικές διαδικασίες, αξιολόγηση κινδύνων, αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων και βασικές έννοιες ανθρώπινης και οικολογικής υγείας και ευημερίας. Ένα ενημερωμένο κοινό είναι η βάση για μια δημοκρατική διαδικασία και για τη συμμετοχή σε αυτήν όλων των εταίρων.

17) Δεσμευόμαστε να παραμείνουμε αισιόδοξοι αναφορικά με την επίτευξη της βιώσιμης χρήσης του πλανήτη, όσο και εάν αυτό φαίνεται ανέφικτο. Η δυνατότητά μας να καλούμε τον κόσμο σε συμμετοχή εξαρτάται από την αμετακίνητή μας δέσμευση σε αυτόν τον στόχο. Η βαθύτατα απαισιόδοξη άποψη της ανθρώπινης φύσης που εκφράζεται από τον Thomas Hobbes ως «Homo Homini Lupus» – το κάθε ένα άτομο είναι ένας λύκος για το κάθε άλλο άτομο – δεν μπορεί να αποτελέσει τον δρόμο προς έναν κατοικήσιμο πλανήτη.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

 

Breitling S., Mogensen F. (1999). Action competence and environmental education. Cambridge J Educ 29(3):349-353.

Cairns Jr J. (2002). A declaration of eco-ethics. Ethics in Science and Environmental Politics. November 18: 79-81.

Cairns Jr J. (in press). Revisiting respect for the interdependent web of life and the worth and dignity of each individual: a major issue in  sustainable use of the planet. Common Ground http://commonground.umfk.maine.edu.

Kinne O. (1997). Ethics and eco-ethics. Mar Ecol Prog Ser153:1-3.

Kinne O (1998). Humanity can survive only with a new con- cept of ethics: eco-ethics. EEIU Brochure, Inter-Research, Oldendorf/Luhe.

Kinne O. (2001). Eco-ethics further developed text: 01.05.2001. EEIU Brochure, Inter-Research, Oldendorf/Luhe.

Kinne O. (2002). Eco-ethics further developed text: 01.05.2002. EEIU Brochure, Inter-Research, Oldendorf/Luhe.

Orr D.W. (1993). Environmental literacy: education as if the earth mattered. Twelfth Annual EF Shumacher Lectures, 31 October 1992. EF Shumacher Society, Stockbridge, MA.

Raffensperger C., Tickner J, (1999). Protecting public health and the environment: implementing the precautionary principle. Island Press, Washington, DC.

Stapp W., Bennett D., Bryan W., Fulton J., MacGregor J., Nowak P., Wan J., Wall R., Havlick S. (1969). The concept of environmental education. J Environ Educ 1(1):30-31.

Wilson E.O. (1984). Biophilia. Harvard University Press, Cambridge, MA.

Ιστοσελίδες για περισσότερες πληροφορίες:

www.eeiu.org/eeiu.html

www.filosofia.gr/ecoethics/