Δρ. Κων/νος Ν. Μπαγινέτας (Γεωπόνος – Αγροτικός Γεωγράφος)

Εισαγωγή

Τα τελευταία χρόνια, μερικοί εξέχοντες οικονομολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι δεν υπάρχει κανένα ανώτατο όριο στην ανθρώπινη πληθυσμιακή αύξηση, ότι η έννοια του πεπερασμένου αναφορικά με τους πόρους δεν έχει νόημα και ότι όλοι μπορούν να ευημερούν.

Οι οικονομολόγοι, προκειμένου να δικαιολογήσουν τη θέση τους, επισημαίνουν περασμένες καταστροφικές προβλέψεις των βιολόγων οι οποίες δεν πραγματοποιήθηκαν. Τελικά, λένε, ¨οι δυνάμεις της αγοράς¨ θα καθορίσουν το μέγεθος του πληθυσμού. Υποστηρίζουν ότι έχουμε ξεμείνει από πόρους και στο παρελθόν, αλλά έχουμε βρει πάντα κάτι άλλο για να τους αντικαταστήσουμε. Εντούτοις, οι οικονομολόγοι αγνοούν το ζήτημα της ποιότητας ζωής και οι βιολόγοι αναφερόμενοι σε αυτό το θέμα, μιλούν για μια σημαντική μείωση του.

Οι βιολόγοι, από την άλλη, έχουν προβλέψει, εδώ και δεκαετίες, ότι μερικές γενεές αφότου θα έχει ξεπεραστεί η φέρουσα ικανότητα των φυσικών οικοσυστημάτων του πλανήτη μας, θα οδηγηθούμε, αναπόφευκτα, σε μια πληθυσμιακή συντριβή (Moffet, 1994). Μερικοί θεωρούν ότι μπορεί ήδη να την έχουμε υπερβεί. Αν και αυτή η φέρουσα ικανότητα είναι άγνωστη, είναι αναμφισβήτητο ότι οι μη ανανεώσιμοι πόροι, εν τέλει, θα καταναλωθούν, ότι οι ανανεώσιμοι πόροι έχουν ήδη και θα συνεχίσουν να λεηλατούνται, έως ότου δεν υπάρχουν πλέον, ότι η περιβαλλοντική ρύπανση θα έχει αρνητικές επιπτώσεις και ότι η πληθυσμιακή αύξηση δεν μπορεί να συνεχίσει να υφίσταται επ’ άπειρον.

Ανθρώπινη πληθυσμιακή αύξηση

Η εμφάνιση του homo sapiens, όπως και οποιουδήποτε άλλου είδους, αποτελεί μέρος των φυσικών διαδικασιών της φύσης. Σε σύγκριση με τα περισσότερα είδη, ο homo sapiens έχει αποδειχθεί εντυπωσιακά επιτυχής, ως είδος. Τα πρόσφατα οικονομικά συστήματα έχουν παίξει έναν σημαντικό ρόλο σε αυτήν την επιτυχία παρέχοντας μια βάση για να ζήσουν πολλοί περισσότεροι άνθρωποι από ότι θα μπορούσε, ενδεχομένως, να υποστηριχθεί με έναν πιο απλό τρόπο ζωής αφοσιωμένο αποκλειστικά και μόνο στην επιβίωση.

Πρόσφατα, στα μέσα μαζικής επικοινωνίας αναφέρθηκε ότι ¨Με την πιθανή εξαίρεση των αρουραίων, οι άνθρωποι είναι τώρα το πιο πολυάριθμο θηλαστικό στη γη¨! Λίγοι έχουν αναγνωρίσει τη σημασία αυτής της είδησης. Κάτι παρεμφερές δεν έχει συμβεί ποτέ στη σχεδόν 600 εκατομμυρίων ετών ιστορία της ζωής στον πλανήτη μας. Ο πληθυσμός ενός ζώου δεν έχει ποτέ πριν φθάσει σε τέτοια κυριαρχία στο οικοσύστημα.

Πώς ο ανθρώπινος πληθυσμός κατόρθωσε να γίνει τόσο μεγάλος παρά τις φυσικές δυνάμεις που δρούσαν ενάντια στα μεγάλα ζώα και που λογικά θα μπορούσαν να το έχουν αποτρέψει; Ένας λόγος θα μπορούσε να είναι η ανάπτυξη του μεγάλου εγκεφάλου του και η όρθια στάση του που ελευθέρωσε τα χέρια του. Αλλά, υπάρχει κάτι περισσότερο από αυτά. Στο τέλος μιας δύσκολης εποχής πάγου, περίπου 65.000 έτη πριν, έχει υποστηριχτεί ότι υπήρχαν μόνο περίπου 10.000 άτομα που κατόρθωσαν να αντέξουν αυτή τη δύσκολη παγετωνική εποχή. Πριν από 50.000 όμως, ως αποτέλεσμα των καλών κλιμάτων και των τυχαίων μεταναστεύσεων, οι επιζώντες είχαν επιτύχει μίνι-εκρήξεις πληθυσμών σε όλες τις περιοχές του πλανήτη (Gibbons, 1963).

Κύματα πληθυσμιακής αύξησης

Πολλοί από εμάς έχουν δει γραφικές παραστάσεις της ανθρώπινης πληθυσμιακής αύξησης με την τεράστια επιτάχυνσή της τα τελευταία 200 χρόνια. Εντούτοις, εάν κάποιος σχεδιάσει τον ανθρώπινο πληθυσμό σε μια χρονική κλίμακα, είναι προφανές ότι αυτή η πληθυσμιακή αύξηση εμφανίστηκε σε τρία κύματα (Deevey, 1960). Το πρώτο συνέπεσε με τη χρήση των εργαλείων, της φωτιάς και της πολιτισμικής επανάστασης από τον homo sapiens κατά τη διάρκεια των παγετωνικών εποχών. Το δεύτερο εμφανίστηκε με τη γεωργική επανάσταση περίπου 10.000 έτη πριν. Το τελευταίο κύμα αντιστοιχεί με τη βιομηχανική (και ιατρική) επανάσταση μόλις πριν από 200 έτη. Το τελευταίο αυτό κύμα είναι που έχει παραγάγει την τεράστια πληθυσμιακή εκτόξευση που έχουμε βιώσει πρόσφατα. Η σημαντικότερη πτυχή αυτής της γραφικής παράστασης είναι ότι ο χρόνος μεταξύ των κυμάτων έχει μικρύνει εντυπωσιακά. Εάν η προηγούμενη συμπεριφορά είναι ο καλύτερος προάγγελος της μελλοντικής συμπεριφοράς, προβλέπεται σύντομα να έχουμε άλλο ένα τέτοιο κύμα πληθυσμιακής αύξησης.

Εξέλιξη του Ανθρώπινου Πληθυσμού από το 10.000 πΧ μέχρι σήμερα.

(Πηγή http://en.wikipedia.org/wiki/File:Poulation-since-10000BC.jpg, 03-12-2009)

Οι δραστηριότητες 6.5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, με πολύ περισσότερους να ακολουθούν, προμηνύουν δυσοίωνες συνέπειες για το μέλλον της ζωής, όπως το ξέρουμε. Ήδη, έχει υπάρξει μια σημαντική αύξηση στα αέρια θερμοκηπίων, ιδιαίτερα στο διοξείδιο του άνθρακα που συνδέεται με το κάψιμο ορυκτών καυσίμων. Οι προβλεφθείσες επιδράσεις της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου στο κλίμα, εάν ισχύουν, είναι πολύ ενοχλητικές (βλέπε σχήματα παρακάτω). Εάν το στρώμα όζοντος μειώνεται πραγματικά (οι πρόσφατες μετρήσεις δεν απεικονίζουν μια φυσική διακύμανση), ο καταστρεπτικός αντίκτυπος του αυξανόμενου υπεριώδους φωτός στα φυτά και τα ζώα θα μπορούσε να είναι πολύ μεγάλος. Σε αρκετές περιοχές του πλανήτη μας το πόσιμο νερό είναι δύσκολο να βρεθεί και αυτό γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο. Επίσης, τα φυτά και τα ζώα οδηγούνται σε εξαφάνιση με ένα ανησυχητικό ρυθμό και αυτό το τελευταίο στοιχείο μπορεί να είναι αυτό που θα επιφέρει τις χειρότερες συνέπειες για τον άνθρωπο.

 

Πηγή http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&artid=4549400&ct=2 (04-12-2009)

 

Πηγή http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=2&artId=4549802 (07-12-2009)

Βιολογικός κόσμος και μαζική εξάλειψη

Στο παρελθόν έχουν συμβεί τουλάχιστον πέντε μαζικές εξαλείψεις ειδών κατά τις οποίες το 40% με 95% όλων των φυτικών και ζωικών ειδών εξαφανίστηκαν. Μια συνέβη πριν από περίπου 225 εκατομμύρια έτη, η οποία ανήγγειλε την εποχή των ερπετών. Μια άλλη, πριν από περίπου 65 εκατομμύρια έτη, η οποία οδήγησε στο τέλος της κυριαρχίας των ερπετών και οδήγησε στην αρχή της εποχής των θηλαστικών. Η αιτία αυτών των προηγούμενων γεγονότων συζητείται έντονα, αλλά οι προτεινόμενες εξηγήσεις έχουν όλες γεωλογικές (ηφαίστεια), κοσμικές (αστεροειδής), κλιματολογικές (καυτό εναντίον κρύου) και παθογενείς (ασθένειες) βάσεις.

Έχει υποστηριχτεί, πρόσφατα, ότι βρισκόμαστε στο ενδιάμεσο μιας έκτης μαζικής εξάλειψης ειδών. Το διαφορετικό με τη φύση της τρέχουσας μαζικής εξάλειψης είναι ότι η αιτία της είναι ο ογκώδης και διαδεδομένος αντίκτυπος στο οικοσύστημα ενός και μόνου ζώου, του Homo sapiens, του σύγχρονου ανθρώπου.

Οι βάτραχοι πεθαίνουν

Παντού στη γη, οι πληθυσμοί των περισσότερων ειδών βατράχων και φρύνων μειώνονται. Οι ενήλικοι πεθαίνουν, αλλά επίσης και η πλειοψηφία των αυγών τους δεν εκκολάπτεται και οι περισσότεροι βάτραχοι από τα λίγα αυγά που εκκολάπτονται πεθαίνουν επίσης. Διάφορα είδη βατράχων και φρύνων έχουν ήδη εκλείψει και αυτό έχει συμβεί με ρυθμούς μεγαλύτερους από αυτούς που θα αναμενόταν με βάση τα προηγούμενα ποσοστά απώλειας ειδών κατά τη διάρκεια των προηγούμενων λίγων αιώνων. Εν τω μεταξύ, ένας πολύ μικρός αριθμός των ειδών των βατράχων και των φρύνων αναπτύσσεται. Οι επιστήμονες προσπαθούν να βρουν τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό.

Ποιος ενδιαφέρεται; Θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε! Όλοι θα έπρεπε να ενδιαφερόμαστε, είναι η απάντηση! Και ο λόγος είναι ο εξής. Ο βάτραχος παίζει ένα ρόλο συναγερμού για το περιβάλλον μας. Οι βάτραχοι και οι φρύνοι έχουν υποστεί πολυάριθμες μαζικές εξαλείψεις τα τελευταία σχεδόν 300 εκατομμύρια έτη. Αυτό που τους έχει κάνει να επιβιώνουν είναι το αξιοπρόσεκτο δέρμα τους. Είναι διαπερατό στο νερό και σε αερομεταφερόμενες ουσίες όπως το οξυγόνο. Το δέρμα των βατράχων είναι επίσης ένα σύνθετο χημικό εργοστάσιο. Παράγει ένα προστατευτικό επίστρωμα για να αποτρέψει την αποξήρανση. Το δέρμα διάφορων ειδών βατράχων και φρύνων παράγει επίσης ισχυρές αντιβιοτικές ουσίες και τοξίνες που διώχνουν τα αρπακτικά ζώα.

Το δέρμα βατράχων όμως είναι τρωτό στο υπεριώδες φως. Οι βάτραχοι μπορούν, επομένως, να είναι το πρώτο θύμα της μείωσης του στρώματος του όζοντος. Επειδή το δέρμα τους είναι τόσο διαπερατό, ο βάτραχος είναι επίσης ευαίσθητος σε διάφορους ρύπους. Οι θάνατοι βατράχων μπορεί να είναι ένας δείκτης του ότι η παγκόσμια συγκέντρωση των ρύπων έχει φθάσει σε ένα θανατηφόρο επίπεδο για αυτούς. Εάν λοιπόν οι βάτραχοι πεθαίνουν, τι μπορεί να συμβεί σε εμάς;

Επίλογος

Σε ένα βιβλίο που δημοσιεύθηκε πρόσφατα, περιληπτικά και εύγλωττα συνοψίζονται τα παρακάτω:

” … ένα βιολογικό είδος, το είδος μας, ο Homo sapiens, αναστατώνει τα οικοσυστήματα και οδηγεί τα είδη στην εξαφάνιση, επιφέροντας έτσι ένα νέο κύμα μαζικής εξάλειψης. Γιατί να μην αφήσουμε την έκτη αυτή εξαφάνιση να συνεχίσει την πορεία της; Σε τελευταία ανάλυση, η εξέλιξη δημιουργεί τελικά νέα είδη που γίνονται οι κύριοι μετέχοντες των νέων επανα-οικοδομημένων οικοσυστημάτων. Η απάντηση είναι απλή. Τα νέα είδη εξελίσσονται, και τα οικοσυστήματα επαναλειτουργούν εκ νέου, μόνο αφού η αιτία της εξαφάνισης έχει αφαιρεθεί ή σταθεροποιηθεί. Με άλλα λόγια, ο Homo sapiens θα πρέπει να σταματήσει να ενεργεί σαν την κύρια αιτία της έκτης αυτής εξαφάνισης των ειδών – είτε μέσω της εξαφάνισής του, είτε, κατά προτίμηση, μέσω της ανάληψης καθορισμένης δράσης από μέρους του, πριν η εξελικτική/οικολογική αποκατάσταση μπορέσει να αρχίσει. Η μοίρα μας, λοιπόν, συνδέεται περίπλοκα με τη μοίρα των γήινων ειδών και οικοσυστημάτων” (Eldredge, 2000, σελ. 66).

Επιλεγμένη Βιβλιογραφία

Deevey E.S. Jr (1960). The Human Population. Scientific American. Vol. 203, September 1960, pgs 195-204.

Eldredge N. (1994). The Miner’s Canary: Unraveling the Mysteries of Extinction. Princeton University Press.

Eldredge N. (2000). Life in the Balance: Humanity and the Biodiversity Crisis. Princeton University Press.

Gibbons A. (1963). Pleistocene Population Explosions. Science. Vol. 262, 1 October 1963, pgs. 27-28.

Leakey R., Lewin R. (1996). The Sixth Extinction: Patterns of Life in the Future of Humankind. Anchor.

Moffet G. (1994). The Population Question Revisited. Wilson Quarterly. Vol. 28, Summer 1994, pgs. 54-79.

Wilson E.O. (1999). The Diversity of Life. Second Edition. W. W. Norton & Company.