Δρ. Κων/νος Ν. Μπαγινέτας (Γεωπόνος – Αγροτικός Γεωγράφος)
Μαρία Εμμανουηλίδου (Γεωπόνος, M.Sc. Γεωργικής Οικονομίας)
Αγροτουριστικός προορισμός
Ενσωματωμένος στην λογική και φιλοσοφία του αγροτικού τουρισμού είναι και ο ορισμός του «αγροτουριστικού προορισμού». Ως αγροτουριστικοί προορισμοί ορίζονται εκείνες οι περιοχές στην ύπαιθρο στις οποίες ο αγροτικός τουρισμός, αποτελεί ή τείνει να αποτελέσει διακριτή μορφή τουρισμού. Αυτό σημαίνει ότι οι περιοχές αυτές διαθέτουν αγροτουριστικούς πόρους, δηλαδή αξιόλογη γεωμορφολογία, ιδιαίτερο φυσικό και αγροτικό τοπίο, τοπική αρχιτεκτονική και πολιτισμική κληρονομιά, θρησκευτική παράδοση, χαρακτηριστικές επαγγελματικές δραστηριότητες, τοπικά παραδοσιακά προϊόντα, τοπική κουζίνα και έχουν ένα διακριτό δίκτυο υποδομών φιλοξενίας και δραστηριοτήτων αγροτικού τουρισμού και μια διαμορφωμένη ζήτηση.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τον ΕΛ.Ο.Τ. ένας αγροτουριστικός προορισμός συνιστά μία αγροτική περιοχή, διακριτή ενότητα, από μορφολογική και ιστορική άποψη, η οποία δεν μπορεί να περιλαμβάνει οικισμούς άνω των 5.000 κατοίκων (το κριτήριο αυτό υπολογίζεται ανά οικισμό και όχι στο σύνολο της περιοχής). Μπορεί να είναι μια μικρή ή μεγαλύτερη ομάδα οικισμών, ένας νομός, μια περιφέρεια ή μια γεωγραφική οντότητα χωρίς διοικητικά όρια στην οποία όμως δεν έχει αναπτυχθεί τουριστική προσφορά μαζικού τουρισμού ή προσφορά που να απευθύνεται σε ζήτηση άλλων, μη ήπιων, μορφών τουρισμού. Τέλος, σε έναν αγροτουριστικό προορισμό οι μόνιμοι κάτοικοι απασχολούνται κυρίως με δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία) είτε ως κύριο επάγγελμα ή ως συμπληρωματικό. Στους αγροτουριστικούς προορισμούς μπορεί να ανήκουν παραδοσιακοί οικισμοί και προστατευόμενες περιοχές (εθνικά πάρκα και υγροβιότοποι), με τις δεσμεύσεις όμως των σχετικών νόμων και διατάξεων και σε κάθε περίπτωση περιοχές στις οποίες το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον έχει διατηρήσει την αυθεντικότητα του και δεν έχει αλλοιωθεί από εξωγενείς παράγοντες. Είναι επίσης περιοχές οι οποίες εξασφαλίζουν στον περιηγητή καθαρό και αισθητικό αγροτικό περιβάλλον, χωρίς ενόχληση από παρακείμενες ασυμβίβαστες χρήσεις.
Κάθε αγροτουριστικός προορισμός δεν είναι απαραίτητο να έχει τον ίδιο χαρακτήρα και να προσφέρει την ίδια εμπειρία στους επισκέπτες. Υποστηρίζεται ότι υπάρχουν σχεδόν είκοσι διαφορετικές μορφές αγροτουριστικών προορισμών ανάλογα με τα ειδικά χαρακτηριστικά μια περιοχής και τους πιθανούς συνδυασμούς τους. Έτσι, μπορεί να υπάρχουν εξειδικεύσεις και διακριτά προσφερόμενα προϊόντα ανάλογα με την περιοχή και τους πόρους που υπάρχουν. Για παράδειγμα, ένας αγροτουριστικός προορισμός μπορεί να παρουσιάζει έντονο πολιτιστικό χαρακτήρα λόγω των παραδοσιακών πέτρινων σπιτιών και της τοπικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Ένας άλλος είναι δυνατόν να παρουσιάζει έντονο γεωργικό χαρακτήρα λόγω των καλλιεργειών που υπάρχουν στην περιοχή και των παραγόμενων προϊόντων, όπως είναι οι αμπελοοινικές περιοχές για παράδειγμα. Ένας άλλος μπορεί, λόγω της γεωμορφολογίας του (ύπαρξη ποταμών, λιμνών, φαραγγιών κ.λ.π.), να προσφέρει δυνατότητες ανάπτυξης αθλητικών δραστηριοτήτων όπως κανό, καγιάκ, αναρρίχηση κ.ά. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή των αγροτουριστικών προορισμών.
Αγροτουριστική επιχείρηση και προϊόν
Πέρα από την σύγχυση που έχει επικρατήσει γύρω από την έννοια του αγροτικού τουρισμού, δυσκολίες εντοπίζονται και στον προσδιορισμό της αγροτουριστικής επιχείρησης και του αγροτουριστικού προϊόντος. Σύμφωνα με τον ΕΛ.Ο.Τ. η αγροτουριστική επιχείρηση είναι ο παροχέας υπηρεσιών αγροτικού τουρισμού στους αγροτουριστικούς προορισμούς. Ειδικότερα, θα πρέπει να παρέχει τουλάχιστον μία από τις ακόλουθες υπηρεσίες: διαμονή, εστίαση, περιήγηση στη φύση, περιβαλλοντική εκπαίδευση-ευαισθητοποίηση, διοργάνωση εκδηλώσεων γνωριμίας με τον πολιτισμό της περιοχής, των παραδοσιακών επαγγελμάτων, των αγροτικών ασχολιών, υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής και πώληση τοπικών αγροτικών προϊόντων.
Σύμφωνα με τον ΕΛ.Ο.Τ. Οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις κατατάσσονται σε διάφορες λειτουργικές μορφές όπως: καταλύματα, πρατήρια, εκθετήρια τοπικών προϊόντων, κέντρα εστίασης, κέντρα αναψυχής, γραφεία εναλλακτικού τουρισμού, διοργανωτές προγραμμάτων υπαίθριων δραστηριοτήτων και περιηγήσεων οικοτουριστικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος, αγροκτήματα, επιχειρήσεις παραγωγής προϊόντων και ανάδειξης της τοπικής, πολιτιστικής κληρονομιάς. Μπορεί να λειτουργεί σε ατομική βάση ή ως νομικό πρόσωπο και να είναι διαφορετικών τύπων, ιδιωτικής ή συνεταιριστικής πρωτοβουλίας.
Μέχρι πρόσφατα, οι δραστηριότητες που αναπτύσσονταν στο πλαίσιο των αγροτουριστικών επιχειρήσεων περιορίζονταν ως επί το πλείστον στην παροχή διαμονής σε κάποιο κατάλυμα, το οποίο βεβαίως απείχε κατά πολύ από το πρότυπο των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων των πολυσύχναστων τουριστικών ζωνών, αλλά λίγο ως πολύ ταυτίζονταν με το φθηνό τουρισμό. Σήμερα όμως γίνεται φανερό πως το προσφερόμενο αγροτουριστικό προϊόν διαμορφώνεται τόσο από αγαθά, όσο και από υπηρεσίες και κατ’ αυτή την έννοια είναι πολυάριθμο και πολυποίκιλο. Σε κάθε περίπτωση, οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις παρέχουν στους περιηγητές ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών και αγαθών, προσβλέπουν στην καλύτερη δυνατή ικανοποίηση των προσδοκιών τους κατά την παραμονή τους σε αυτές και η λειτουργία τους εναρμονίζεται με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της περιοχής.
Προς αυτή την κατεύθυνση αρχίζει να καθιερώνεται μία νέα πολιτική και να υιοθετείται η έννοια του αγροτουριστικού προϊόντος, το οποίο συνδέεται με την ταυτότητα της περιοχής και ενσωματώνει όλη την εικόνα της, έτσι όπως καταγράφεται στο αγροτικό τοπίο, στους τρόπους ζωής και στον πολιτισμό της. Σε αυτή τη λογική το προσφερόμενο προϊόν από μια αγροτουριστική επιχείρηση, εκτός από την κλασσική παροχή διαμονής και την εστίαση, περιλαμβάνει και δραστηριότητες όπως περιήγηση στη φύση, ευαισθητοποίηση, περιβαλλοντική εκπαίδευση, διοργάνωση της γνωριμίας με τα πολιτισμικά στοιχεία μιας περιοχής, επίσκεψη στα ιστορικά και λοιπά αξιοθέατα, συμμετοχή σε υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής, διοργάνωση υπαίθριων δραστηριοτήτων αναψυχής, γνωριμία με παραδοσιακά επαγγέλματα, αγροτικές μεθόδους παραγωγής και καλλιέργειας καθώς και παραγωγικές διαδικασίες που έχουν εκλείψει, γνωριμία με τις ασχολίες και τις συνήθειες της καθημερινής ζωής των κατοίκων μιας περιοχής.
Εξάλλου και ο ΕΛ.Ο.Τ. στον ορισμό που δίνει για το αγροτουριστικό προϊόν σημειώνει ότι είναι συνδυασμός υπηρεσιών (ο όρος υπηρεσίες αναφέρεται σε μια σειρά ενεργειών που γίνονται για χάρη του φιλοξενούμενου με σκοπό την ικανοποίηση κάποιων αναγκών του και χρησιμοποιείται από αυτόν ταυτόχρονα ή σχεδόν ταυτόχρονα με την παραγωγή και προσφορά της) προϊόντων και δραστηριοτήτων που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αγροτουριστικού προορισμού και αναδεικνύουν τις ιδιαιτερότητες του.
Αγροτουρίστας – Περιηγητής
Μεγάλο μέρος του επιστημονικού προβληματισμού, όσον αφορά στις οριοθετήσεις, συγκέντρωσε και η έννοια του «τουρίστα». Υποστηρίζεται ότι τουρίστες θεωρούνται όσοι είναι προσωρινοί επισκέπτες και μένουν σε μια περιοχή, για ένα χρονικό διάστημα τουλάχιστον 24 ωρών, για διάφορους λόγους όπως διακοπές, επαγγελματικές υποχρεώσεις, συναντήσεις σε συνέδρια κ.ά. Οι προσωρινοί επισκέπτες, που μένουν λιγότερο από 24 ώρες στη χώρα που επισκέπτονται, θεωρούνται «εκδρομείς». Οι δυο αυτές έννοιες περιλαμβάνονται στις στατιστικές του τουρισμού και διαρθρώνουν την ευρύτερη έννοια του «επισκέπτη». Ωστόσο, ο όρος «επισκέπτης» σπανίως χρησιμοποιείται για να περιγράψει ταξιδιώτες που μεταβαίνουν σε μια περιοχή.
Η έννοια που έχει επικρατήσει όλων είναι αυτή του «τουρίστα» γεγονός που αποδίδεται κυρίως στο ότι ο όρος ταυτίζεται και είναι αναγνωρίσιμος σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού ειδικότερα και κυρίως στον αγροτικό τουρισμό, αντί του όρου «τουρίστας» χρησιμοποιείται εναλλακτικά ο όρος του «περιηγητή» ο οποίος συνάδει περισσότερο με την φιλοσοφία αυτής της μορφής τουρισμού. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (Ε.Ο.Τ.) σε έντυπα (Διαφημιστικό Φυλλάδιο του ΕΟΤ: Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισμοί. Για να δεις την Ελλάδα όχι ως τουρίστας αλλά ως περιηγητής. 1997) του για την προώθηση των Γυναικείων Αγροτοτουριστικών Συνεταιρισμών χαρακτηριστικά αναφέρει ότι η νέα αυτή μορφή τουρισμού απευθύνεται σε αυτούς που θέλουν να δουν την Ελλάδα με άλλα μάτια, όχι ως τουρίστες αλλά ως φιλοξενούμενοι-περιηγητές.
Έχει διαπιστωθεί ακόμη ότι στους αγροτουριστικούς προορισμούς εντοπίζονται περισσότερο απ’ ότι σε άλλες μορφές τουρισμού και ημερήσιοι εκδρομείς δηλαδή επισκέπτες οι οποίοι δεν διανυκτερεύουν στον τόπο που επισκέπτονται.
Βιβλιογραφία
Ανθοπούλου Θ., Ιακωβίδου Ο., Κουτσούρης Α., Σπιλάνης Ι. (2000). Χωρικές και αναπτυξιακές διαστάσεις του αγροτουρισμού στην Ελλάδα. Στο Αποστολόπουλος Κ. (Επιμ.): Ανασυγκρότηση του αγροτικού χώρου. Εκδόσεις Σταμούλη.
Εμμανουηλίδου Μ. (2005). Μεσογειακός τουρισμός πέρα από τις ακτές: Νέες τάσεις στον τουρισμό και κοινωνική οργάνωση του χώρου. Εκδόσεις Ζήτη. Θεσσαλονίκη.
Ιακωβίδου Ο. (2006). Εμπειρίες από την ανάπτυξη του αγροτικού τουρισμού στην Ελλάδα. Εισήγηση στο 1ο Συνέδριο Τουριστικής Ανάπτυξης. Αθήνα 23-24/3.
Κούτλου Μ. (2010). Ο αγροτικός τουρισμός στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Γεωργία-Κτηνοτροφία, Τεύχος 5/2010. Εκδόσεις Αγρότυπος. Αθήνα.
Λογοθετίδης Μ. (1988). Αγροτικός τουρισμός: Μια εναλλακτική λύση. Εκδόσεις Αγροτική Τράπεζα Ελλάδας. Αθήνα.
Σφακιανάκης Μ. (2000). Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Εκδόσεις Όμιλος Ίων – Εκδόσεις Έλλην. Αθήνα.
Ιστοσελίδα
www.elot.gr